«ΟΜΗΡΟΣ ΚΑΙ ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΑ»
Τα ομηρικά έπη αποτελούν αξιόπιστη ιστορική πηγή; Ποια περίοδο της ελληνικής ιστορίας απηχεί η "ομηρική" κοινωνία; Μήπως ο "ομηρικός" κόσμος είναι προϊόν της φαντασίας του αοιδού; Βασισμένη στα αρχαιολογικά δεδομένα και την αντιπαραβολή τους με τα ομηρικά έπη, η μονογραφία του κ. Αλέξανδρου Μαζαράκη-Αινιάν, αναπληρωτή καθηγητή του Τμήματος Ιστορίας, Αρχαιολογίας και Κοινωνικής Ανθρωπολογίας του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας και υποτρόφου του Ιδρύματος Αλέξανδρος Σ. Ωνάσης, συμβάλλει σημαντικά στην έρευνα του ομηρικού ζητήματος δίνοντας απαντήσεις στα καίρια αυτά ερωτήματα που απασχολούν ομηριστές, φιλολόγους, ιστορικούς και αρχαιολόγους.
Το βιβλίο, η πρώτη συνθετική μελέτη στα ελληνικά με έμφαση στα αρχαιολογικά ευρήματα -κυρίως των πρώιμων ιστορικών χρόνων (1100-700/650 π.Χ.)- πλαισιωμένη από πλούσιο εποπτικό υλικό, αποτελεί δείγμα ερευνητικής διαδικασίας και πολύτιμο βοήθημα τόσο για τους φοιτητές πανεπιστημίων, στους οποίους απευθύνεται, όσο και για κάθε ενδιαφερόμενο μελετητή.
Ο συγγραφέας πραγματεύεται το ζήτημα της χρονολόγησης της "ομηρικής" κοινωνίας εξετάζοντας θέματα όπως η ταύτιση της ομηρικής Τροίας, η γεωγραφία της Οδύσσειας, η ομηρική Ιθάκη, το ομηρικό μέγαρο και ο οίκος, η ομηρική πόλις και τα τείχη, τα έθιμα ταφής, η λατρεία των ηρώων, η γραπτή παράδοση των επών, συνυφασμένη με το ζήτημα της γέννησης του ελληνικού αλφαβήτου. H διεξοδική αλλα και υποδειγματικά αντικειμενική ανάλυση των αρχαιολογικών πληροφοριών, η συγκριτική τους μελέτη με εκείνες που παραδίδει ο Όμηρος, η συνδυαστική και συνθετική ικανότητα του συγγραφέα οδηγούν σε ουσιαστικά και άρτια τεκμηριωμένα συμπεράσματα σχετικά με την ιστορικότητα των επών.
Χωρίς να παραβλέπει την πολυπλοκότητα του ομηρικού ζητήματος αλλά και τα κενά που παρουσιάζει η αρχαιολογική έρευνα, ο Α. Μαζαράκης-Αινιάν επισημαίνει με οξυδέρκεια τη συνύπαρξη στοιχείων από τουλάχιστον τρία ιστορικά στρώματα: ένα προϊστορικό, κατά κύριο λόγο μυκηναϊκό, ένα ενδιάμεσο των λεγόμενων Σκοτεινών Χρόνων (11ος-9ος αι. π. Χ) και ένα του 8ου αι. π. Χ. δηλ. της περιόδου κατά την οποία έζησε ο Ομηρος και πραγματοποιήθηκε η πρώτη καταγραφή των επών. Οι μεθομηρικές παρεμβολές αντιπροσωπεύουν ένα τέταρτο στρώμα. Όπως σωστά σημειώνει ο συγγραφέας, τα ομηρικά κείμενα είναι ιδιαίτερα διαφωτιστικά σε ό,τι αφορά την ανασύσταση της εικόνας της κοινωνίας των μυκηναϊκών, Σκοτεινών ή υστερογεωμετρικών χρόνων, αρκεί ο ιστορικός ή ο αρχαιολόγος να ελέγχει προσεκτικά ποιες αναφορές ανάγονται σε κάθε περίοδο και ποιες ανήκουν στη σφαίρα της φαντασίας του ποιητή. Πάντως στην αναζήτηση αυτή, πρωταρχικό ρόλο έχει η αρχαιολογική μαρτυρία επικουρούμενη από τα έπη.
Καλλιόπη Χρηστοφή
Δρ Προϊστορικής Αρχαιολογίας του Αιγαίου
Αλέξανδρος Μαζαράκης-Αινιάν, Όμηρος και Αρχαιολογία, εκδόσεις Ινστιτούτο του Βιβλίου - Α. Καρδαμίτσα, Αθήνα 2000, σελ. 284 (με βιβλιογραφία & ευρετήρια), 410 εικ.
2012-03-20
