Σας παρουσιάζουμε την πολύ ενδιαφέρουσα ομιλία  της κ.Γεωργάκη Μαρίας Ψυχολόγο και Στέλεχος Κέντρου Πρόληψης που έλαβε χώρα στην ανοικτή εκδήλωση-συζήτηση με θέμα «η κρίση και ο γονεϊκός ρόλος», η οποία πραγματοποιηθηκε στο Πνευματικό Κέντρο στις 21-03-2012. Η εκδήλωση ήταν μία διοργάνωση του Γραφείου Εθελοντισμού του Δήμου Λευκάδας.

ΚΡΙΣΗ:Πώς επηρεάζει το άτομο και την ελληνική οικογένεια.

Η κρίση είναι λέξη που έχει πολλές σημασίες:διότι, πέρα από την οικονομική κρίση, κρίση λέμε επίσης την ικανότητα να εκτιμούμε σωστά τις καταστάσεις, όπως ας πούμε στο κλισέ «ο λαός έχει μνήμη και κρίση» που αρέσκονται να λένε οι πολιτικοί (πάω στοίχημα πως από μέσα τους γελάνε εκείνη την ώρα), ή στις «ερωτήσεις κρίσεως» που μας έβαζαν στο σχολείο. Επίσης, κρίση λέμε την κριτική, κρίση λέμε την απόφαση του δικαστηρίου.

Κρίση επίσης λέμε την ξαφνική -συνήθως- αλλαγή μιας κατάστασης η οποία οδηγεί σε αισθήματα ανασφάλειας και αποτελεί απειλή για τους στόχους, είτε του ατόμου, είτε της ευρύτερης κοινωνίας. Σε τέτοιες περιόδους συχνά αλλάζουν και οι τρόποι με τους οποίους αντιμετωπίζουμε την καθημερινότητά μας, καθώς τόσο η σκέψη μας όσο και τα συναισθήματά μας μεταβάλλονται και επηρεάζονται από τις νέες ασταθείς και ρευστές συνθήκες, όπως αυτές που βιώνουμε τα τελευταία χρόνια στην Ελλάδα ως συνέπεια της οικονομικής κρίσης.

Η αλλαγή αυτή στη συμπεριφορά μας δεν είναι πανομοιότυπη για όλους και εξαρτάται από παράγοντες που αφορούν και τις εξωγενείς συνθήκες αλλά και το ίδιο το άτομο. Πιο συγκεκριμένα, φαίνεται ότι κάποια χαρακτηριστικά της κρίσης, όπως το αν ήταν αναμενόμενη ή ξαφνική, αν ήταν σταδιακή ή απότομη, επηρεάζουν την ετοιμότητα του ατόμου (ή της κοινωνίας) να αντιδράσει σε αυτή. Επίσης, στην αντιμετώπιση της κρίσης, συνεπιδρούν και οι προσωπικοί παράγοντες του ατόμου όπως οι στρατηγικές που διαθέτει για να διαχειρίζεται τις καταστάσεις, η προσωπική του ανθεκτικότητα, η ευαλωτότητά του στο στρες, το υποστηρικτικό του δίκτυο αλλά και η αξιολόγηση που θα κάνει το ίδιο το άτομο στη συνθήκη της κρίσης σχετικά με το αν διαθέτει ή όχι τα μέσα να ανταπεξέλθει.

Επομένως, ο τρόπος με τον οποίο ο καθένας από εμάς βιώνει την οικονομική κρίση είναι διαφορετικός. Για πολλούς η κρίση αυτή ήταν αναμενόμενη και με σταδιακή εμφάνιση και ενδεχομένως να αισθάνονται περισσότερο προετοιμασμένοι να την αντιμετωπίσουν. Για τους περισσότερους όμως, αποτελεί μια ξαφνική κρίση με αποτέλεσμα να διανύουν μια περίοδο στην οποία προσπαθούν να κατανοήσουν τι έχει συμβεί, τι θα ακολουθήσει και πώς θα ανταπεξέλθουν.

Ως προς τους προσωπικούς παράγοντες που επιδρούν στον τρόπο με τον οποίο τα άτομα επηρεάζονται από την οικονομική κρίση, η ανάλυση θα μπορούσε να είναι πολλαπλή και να συμπεριλαμβάνει τον καθένα από εμάς. Ωστόσο σε γενικές γραμμές θα μπορούσαμε να πούμε ότι τα κυρίαρχα συναισθήματα είναι η ανασφάλεια, η ανησυχία, το άγχος, ο θυμός, η απογοήτευση, η ματαίωση, η ευερεθιστότητα.

Σε επίπεδο σκέψης ίσως κυριαρχούν οι αρνητικές σκέψεις και η υπερενεσχόληση με αρνητικά σενάρια έκβασης (θα απολυθώ, δεν θα βρω δουλειά, πώς θα φροντίσω τα παιδιά μου, την οικογένειά μου, δεν θα τα καταφέρω, θα χάσω το σπίτι μου, δεν προνόησα).

Επίσης, είναι πιθανό τα άτομα να καταφεύγουν σε αρνητικές συμπεριφορές (όπως κατανάλωση αλκοόλ, εκρήξεις οργής, αύξηση του καπνίσματος), αλλά και σε συρρίκνωση των ευχάριστων δραστηριοτήτων μέσα στα πλαίσια ενός οικονομικού προγραμματισμού, με πιθανή συνέπεια ωστόσο, να στερούνται εναλλακτικές δραστηριότητες που θα μπορούσαν να συμβάλλουν στην ανακούφιση από τα αρνητική τους συναισθήματα.

Στο σημείο αυτό είναι ίσως σημαντικό να αναφέρουμε ότι οι αλλαγές αυτές στο συναίσθημα, στη σκέψη και τη συμπεριφορά μας δεν οδηγούν πάντα σε αδιέξοδο. Συχνά, αποτελούν ένα στάδιο στην αναζήτηση λύσεων και διεξόδων. Έτσι, η διαδικασία αυτή μπορεί να οδηγήσει στη λήψη αποφάσεων που μελλοντικά θα ευνοήσουν το άτομο.
     
Αυτό το κοινωνικοοικονομικό κλίμα αντανακλάται πια και μέσα στην οικογένεια, η οποία, ως ένας ζωντανός οργανισμός, επηρεάζεται από τις γύρω μεταβολές, διαταράσσεται και καλείται να διατηρήσει την οργάνωσή της, προκειμένου να συνεχίζει να επιβιώνει. Η οικογένεια αποτελεί τον πρωτογενή ανθρώπινο δυναμικό πυρήνα. Είναι για όλους εμάς η «ρίζα» μας, το σημείο αναφοράς μας, ο προσδιορισμός της ταυτότητάς μας και η αφετηρία μας για τη ζωή.
     
Η οικογένεια επηρεάζεται σε κάθε περίπτωση από όλους τους εξωτερικούς παράγοντες, που επικρατούν κοινωνικά. Είναι μια ομάδα ατόμων με βιολογική αναφορά που ανήκει σε ένα ευρύτερο σύνολο ανθρώπων και που όλοι μαζί συνιστούν με τα δεδομένα κάθε εποχής και τα χαρακτηριστικά της, μια ανθρώπινη κοινωνία. Πολιτικοί παράγοντες, πολιτιστικοί, δημογραφικοί, οικονομικοί και κοινωνικοί είναι αυτοί που μπορούν να δράσουν καταλυτικά -θετικά ή αρνητικά- στην καθημερινότητα της οικογένειας, να επιταχύνουν ή να ανακόψουν την εξέλιξή της, να εξασφαλίσουν ή να αποκλείσουν τις προοπτικές της, ακόμα και να επηρεάσουν την ίδια της τη δομή.

Συνθήκες όπως οι παρούσες για την ελληνική κοινωνία, μπορούν να επηρεάσουν -σε μικρότερο ή μεγαλύτερο βαθμό- αρνητικά τη δική μας οικογένεια. Η οικονομική δυσμένεια σε μία κοινωνία, στερεί διαδοχικά από το κάθε μέλος της βασικά δεδομένα που κρίνουν την ποιότητα ζωής του.
     
Το πρώτο στοιχείο που κλονίζεται είναι η σταθερότητα τόσο σε προσωπικό όσο και σε ομαδικό επίπεδο και αμέσως μετά ακολουθεί ο κλονισμός της ασφάλειας. Ένα άτομο σε μία οικογένεια και κατ’ επέκταση σε μια κοινωνία που δεν έχει σταθερότητα και ασφάλεια είναι ένα άτομο που αδυνατεί σταδιακά να αποδώσει, να είναι δημιουργικά παραγωγικό, να ανταποκριθεί τόσο στις ανάγκες του όσο και στις υποχρεώσεις του, να ελπίζει και να ονειρεύεται και τελικά μετατρέπεται πολύ γρήγορα σε ένα άτομο απογοητευμένο, φοβισμένο, απελπισμένο και φυσικά δυστυχισμένο.

Δεν έχει καταγραφεί ιστορικά ουδέποτε μια νίκη χωρίς ελπίδα, ή μια ανάπτυξη χωρίς όρεξη και όραμα. Οι άνθρωποι εντός οικονομικής κρίσης αλλοιώνονται κοινωνικά, πρώτα απ’ όλα γιατί ο φόβος τους για το αύριο τους κάνει περισσότερο εσωστρεφείς και εγωκεντρικούς. Στη συνέχεια κινδυνεύει ο πολιτισμός τους και οι αξίες τους γιατί απειλούνται και αντανακλαστικά αρχίζουν να συμπεριφέρονται σαν «άλλοι πρωτόγονοι». Τέλος, στην προσπάθειά τους να διατηρηθούν και να διατηρήσουν τα κεκτημένα τους, ανισορροπούν και έτσι φθείρονται, φθείρουν τις σχέσεις τους και θέτουν σε κίνδυνο την ύπαρξή τους.

Η οποιαδήποτε συνθήκη είναι ικανή να ανατρέψει σοβαρά δεδομένα της ζωής των μελών της κοινωνίας, είναι μια συνθήκη άκρως επικίνδυνη για την πνευματική, οργανική και ψυχική υγεία όλων, είναι μια συνθήκη εμπόλεμη σε ατομικό και ομαδικό επίπεδο. Η οικογένεια κλονίζεται γιατί η κοινωνία κλονίζεται στη βάση της και για εμάς τώρα είναι η ώρα να επιδείξουμε ικανότητα, ψυχικό σθένος και δεξιοτεχνία προκειμένου να την κρατήσουμε όρθια και ζωντανή.
     
Κάποτε η εργασία αποτελούσε μια σταθερά για τον καθένα μας, ήταν κάτι δεδομένο και έφερνε στην οικογένεια ασφάλεια, ικανοποίηση, αποτελώντας σημαντική αξία και δίνοντας μια βάση στο κάθε σπίτι. Κάποτε καταναλώναμε διαρκώς. Αγοράζαμε, επενδύαμε, ψωνίζαμε από το καθημερινό μας ψωμί μέχρι τη χαρά και την ευτυχία μας. Τώρα όλα αυτά παύουν να ισχύουν, δεν αποτελούν σταθερές, ούτε δεδομένα. Η μετάβαση αυτή από το «κάποτε» στο «τώρα», αποτελεί από μόνη της μια κρίση. Φέρνει συγκρούσεις, άγχος, αναστάτωση, αποξένωση και ενδεχομένως παραμέληση αναγκών. Όχι ότι αυτά δεν υπήρχαν στο «κάποτε», υπήρχαν αλλά ήταν κεκαλλυμένα κάτω από τις σταθερές παραμέτρους της εργασίας, της φαινομενικής ασφάλειας και του «έχουμε να ψωνίζουμε και να περνάμε καλά». Η οικονομική κρίση έφερε στην επιφάνεια προβλήματα της οικογένειας. Όμως εμείς αποδίδουμε τα πάντα στην κρίση. Συγκρουόμαστε γιατί δεν έχουμε λεφτά, παραμελούμε τα παιδιά μας γιατί έχουμε άγχος, αδιαφορούμε για τον σύντροφό μας, αδιαφορούμε για τον εαυτό μας ασχολούμενοι με ενδεχόμενα αρνητικά σενάρια και δυσοίωνες μελλοντικές προβλέψεις κοκ. Μέχρι πότε;;;
     
Η μετάβαση αυτή σιγά σιγά θα ολοκληρωθεί, αλλά χρειάζεται και εμείς οι ίδιοι να αλλάξουμε. Ένα σύστημα για να καταφέρει να επιβιώσει όταν δέχεται μια επίθεση, χρειάζεται να διατηρήσει την οργάνωσή του, αλλάζοντας όμως τα δομικά του συστατικά. Η οικογένεια, λοιπόν, χρειάζεται να στραφεί στον εαυτό της, να επαναπροσδιορίσει ανάγκες, αξίες, πράξεις, να εντάξει τις κοινωνικές αλλαγές με λειτουργικό τρόπο. Να μάθει να μοιράζεται συναισθήματα, να είναι ανοιχτή στην πληροφορία, να επικοινωνεί ανησυχίες και προβληματισμούς, να λειτουργήσει σαν ένα όλον. Άλλωστε κάτι που χάσαμε στο «κάποτε», ήταν η συναισθηματική εγγύτητα, το μοίρασμα και το «φτιάχνω με τα χέρια μου». Αναλογιστείτε πότε ήταν η τελευταία φορά που κάτι φτιάξατε με τα χέρια σας στο σπίτι σας;
     
Η μετάβαση που βιώνουμε -η κρίση- μας βοηθάει να ανακαλύψουμε νέες δεξιότητες, να εστιάσουμε στον εαυτό μας και τις πραγματικές μας ανάγκες, να μάθουμε να εστιάζουμε στο καθημερινό μας βίωμα και να προχωράμε με αλλαγές. Έτσι, να μη μας νοιάζει το «αν περνάμε καλά» αλλά να κοπιάζουμε για να «είμαστε καλά».  

2012-04-05