Καθ’ όλη τη διάρκεια της ζωής μας θα βιώσουμε αρκετές φορές το πένθος ως συνέπεια είτε θανάτου κάποιου αγαπημένου μας ανθρώπου είτε κάποιας άλλης μορφής απώλειας (χωρισμός, διαζύγιο, απόλυση, αποβολή κλπ.). Και είναι πολύ σημαντικό να επιτρέψουμε στον εαυτό μας να το βιώσει με υγιή τρόπο,  ώστε να μπορέσουμε βραχυπρόθεσμα ή μακροπρόθεσμα να το ξεπεράσουμε.

Η απώλεια ενός αγαπημένου μας ανθρώπου, υπό την έννοια του θανάτου,  είναι ένα αναπόφευκτο και μη αναστρέψιμο γεγονός στη ζωή μας. Πρόκειται για την πιο δύσκολη στιγμή όπου αποχωριζόμαστε ένα αγαπημένο μας πρόσωπο οριστικά από τη ζωή μας. Και τότε έρχεται το πένθος  και μας κατακλύζει. Πρόκειται, βέβαια, για μια φυσιολογική  αντίδραση στην απώλεια, που περιλαμβάνει πνευματική, συναισθηματική αλλά και σωματική κόπωση. Αυτή, λοιπόν, η αντίδραση αποτελεί προσωπική υπόθεση του καθενός μας και διαφέρει ανά περιπτώσεις και ανθρώπους, καθώς αντιστοιχεί στην προσωπικότητά μας. Πιο συγκεκριμένα, εφόσον κάθε άνθρωπος είναι διαφορετικός, διαφορετικός είναι και ο τρόπος που θα πενθήσει. Το πένθος, παρόλο που ανά πολιτισμό και κουλτούρα διαφέρει στον τρόπο εκδήλωσής του, διαφέρει και ανά άνθρωπο, για αυτό και δεν είναι εποικοδομητικό να βάζουμε σε στεγανά και πλαίσια τον θρήνο μας ή να αναμένουμε κάτι ανάλογο από τους άλλους όταν πενθούν.

Στάδια διαδικασίας του πένθους (Bowlby, 1980)

Σοκ και άρνηση (περίοδος που διαρκεί κάποιες εβδομάδες).
Διαμαρτυρία και λαχτάρα επανασύνδεσης με το άτομο που πέθανε (επίσης διαρκεί κάποιες εβδομάδες).
Απελπισία που συνοδεύεται από σωματική και συναισθηματική αναστάτωση και από κοινωνική απομόνωση (με διάρκεια μηνών ή ετών).
Μια περίοδος βαθμιαίας ανάρρωσης, η οποία χαρακτηρίζεται από αυξανόμενη ευεξία και αποδοχή της απώλειας.

Απώλειες και πένθος…

Δικαιούμαστε και πρέπει να τα βιώσουμε. Φυσικά δεν είναι υποχρεωτικό να περάσουν όλοι οι πενθούντες από όλα αυτά τα στάδια διότι, όπως προαναφέρθηκε, ο τρόπος που θα θρηνήσουμε για την απώλειά μας είναι προσωπικό μας βίωμα και δεν γίνεται να αντιδράμε όλοι όμοια. Σίγουρα όμως όλοι οι άνθρωποι χρειαζόμαστε χρόνο για να θρηνήσουμε την απώλειά μας – άλλοι λιγότερο, άλλοι περισσότερο. Το πώς θα θρηνήσουμε είναι δικό μας θέμα.  Μόνο έτσι όμως θα μπορέσουμε να αποδεχθούμε τη νέα πραγματικότητα και μετέπειτα να προσαρμοστούμε σε αυτήν. Μάλιστα, σε  αυτό συμβάλλει σημαντικά η παρακολούθηση του τελετουργικού της ταφής (όλοι οι πολιτισμοί διαθέτουν τελετουργικά ταφής) καθώς βοηθάει πάρα πολύ στην αποδοχή του συμβάντος.

Ένα άτομο που πενθεί χρειάζεται ένα ισχυρό υποστηρικτικό περιβάλλον που να του παρέχει ασφάλεια,  αγάπη και κυρίως κατανόηση στις όποιες αντιδράσεις μπορεί να έχει. Εάν έπειτα από ένα χρόνο περίπου παρατηρηθεί ότι το άτομο αυτό έχει παραμείνει προσκολλημένο στο πρόσωπο που έχει “φύγει” χωρίς καμία βελτίωση τότε θα ήταν ορθό να το παροτρύνετε να μιλήσει σε ψυχολόγο. Ή ακόμα και το ίδιο το άτομο εάν νιώθει ότι δεν μπορεί να διαχειριστεί όλο αυτό τον συναισθηματικό πόνο, δεν είναι καθόλου κακό να ζητήσει βοήθεια από ειδικό, ακόμα και αμέσως μετά την απώλεια.

Διαφορετικές μορφές απώλειας

Απώλεια όμως δεν είναι μόνο ο θάνατος. Είναι ένας χωρισμός, ένα διαζύγιο, η διακοπή μιας φιλίας, μία απόλυση, η αλλαγή τόπου διαμονής, μια ασθένεια, η σωματική αναπηρία, μία έκτρωση ή αποβολή, η ανατροπή της οικονομικής μας κατάστασης κλπ. Και σε αυτές τις περιπτώσεις έχουμε την ανάγκη να θρηνήσουμε και είναι αναγκαίο να το κάνουμε. Απώλειες και πένθος… Δικαιούμαστε και πρέπει να τα βιώσουμεΠολλές φορές, όμως, το κάνουμε στα κρυφά ή τον καταπιέζουμε διότι η κοινωνία μας υποδεικνύει ως ένα βαθμό το πώς πρέπει να αισθανόμαστε και να συμπεριφερόμαστε για τέτοιου είδους απώλειες. Αυτό το σκεπτικό, όμως, όχι μόνο δεν βοηθάει, αλλά δυσχεραίνει την κατάσταση,  διότι και σε αυτού του είδους τις απώλειες βιώνουμε τον ίδιο συναισθηματικό πόνο με αυτό του θανάτου – σε μικρότερο βαθμό–, και χρειαζόμαστε χρόνο για να θρηνήσουμε και να βιώσουμε τον πόνο χωρίς τις ενοχές που μας ορίζουν τα στερεότυπα. Το να υποβαθμίζουμε την απώλεια και να οριοθετούμε το πόσο πρέπει να στεναχωρηθούμε, διαιωνίζει το αίσθημα της απώλειας και παραμένουμε προσκολλημένοι σε αυτό.

Την απώλεια – είτε θάνατος αγαπημένου προσώπου είτε οτιδήποτε άλλο–  χρειάζεται να τη βιώσουμε και να την πενθήσουμε, ώστε να μπορέσουμε να την αποδεχτούμε και να προχωρήσουμε παρακάτω στη ζωή μας.

«Για να ξεπεράσεις το κενό, πρέπει να βουτήξεις μέσα σε αυτό», Οδυσσέας Ελύτης.

συντάκτης: Εύη Τσικρικού, Ψυχολόγος

flowmagazine.gr

2015-05-05