Μετά τις πιέσεις που ασκήθηκαν από το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο, που απείλησε μάλιστα να μην εκταμιεύσει την πέμπτη δόση λόγω της μη εξόφλησης των δανείων που είχαν συνάψει με ξένες τράπεζες δύο δήμοι της χώρας (Ζωγράφου και Αχαρνών), η κυβέρνηση θέτει άμεσα σε εφαρμογή ένα πρόγραμμα εξυγίανσης των υπερχρεωμένων ΟΤΑ των οποίων τα χρέη υπερβαίνουν τα 1,8 δισ. ευρώ. Οι δήμοι, των οποίων οι ετήσιες υποχρεώσεις σε τοκοχρεολύσια υπερβαίνουν το 20% των τακτικών τους εσόδων ή το συνολικό χρέος τους ξεπερνά το σύνολο των τακτικών τους εσόδων (δηλαδή πάνω από 58 δήμοι της χώρας, όπως προκύπτει από την απογραφή των οικονομικών τους), τίθενται υπό καθεστώς μνημονίου.
Σύμφωνα με τη σχετική ρύθμιση, την οποία παρουσιάζει «Το Βήμα», οι υπερχρεωμένοι δήμοι, προκειμένου να αποκτήσουν πρόσβαση στον ειδικό λογαριασμό εξυγίανσης που δημιουργείται από το Ταμείο Παρακαταθηκών και Δανείων και ιδιωτικές τράπεζες και να επιτύχουν την επιμήκυνση ως και 25 χρόνια της εξυπηρέτησης των δανειακών τους υποχρεώσεων, θα υποστούν δραστικό περιορισμό άσκησης των αρμοδιοτήτων τους. Η διαχείριση των οικονομικών τους ανατίθεται ουσιαστικά στην τρόικα, την Ελεγκτική Επιτροπή, όπως ονομάζεται, στην οποία μετέχουν εκπρόσωποι του Ελεγκτικού Συνεδρίου, του υπουργείου Εσωτερικών και της ΚΕΔΚΕ. Επίσης υποχρεούνται να συντάσσουν προγράμματα εξυγίανσης αφότου ορκωτοί λογιστές κάνουν «φύλλο και φτερό» τα οικονομικά τους, ενώ τους απαγορεύεται διά ροπάλου να προχωρήσουν σε προσλήψεις προσωπικού και στη σύναψη νέων δανείων.
Συγκεκριμένα, όπως αναφέρεται στο άρθρο 1 της ρύθμισης, στόχος του προγράμματος εξυγίανσης είναι να αντιμετωπιστεί το πρόβλημα των υπερχρεωμένων ΟΤΑ και να διασφαλιστεί η οικονομική τους βιωσιμότητα. Το πρόγραμμα εξυγίανσης περιλαμβάνει «τους κανόνες της πιστοληπτικής πολιτικής, τα νέα διαχειριστικά εργαλεία, τα μέτρα ελέγχου εσόδων δαπανών και διαφάνειας και παρέχει το πλαίσιο και τα μέσα για την ορθολογική διαχείριση των ΟΤΑ και την εξάλειψη μεσοπρόθεσμα και μακροπρόθεσμα του προβλήματος των υπερχρεωμένων». Ο χρόνος για την παραμονή ενός δήμου στο πρόγραμμα εξυγίανσης εξαρτάται «από τη βαρύτητα και τη φύση του προβλήματος», αλλά δεν μπορεί να υπερβαίνει μια δημοτική περίοδο. Με την ένταξή τους «θα αποκτούν τη δυνατότητα της ρύθμισης των δανειακών υποχρεώσεών τους από τα χορηγηθέντα δάνεια από το Ταμείο Παρακαταθηκών και Δανείων και τις ιδιωτικές τράπεζες. Θα αποκτούν παράλληλα πρόσβαση στον ειδικό Λογαριασμό Εξυγίανσης και Αλληλεγγύης της Αυτοδιοίκησης».
Οι υπερχρεωμένοι δήμοι, από την άλλη πλευρά, τίθενται υπό τον άμεσο έλεγχο της Ελεγκτική Επιτροπής. Η Ελεγκτική Επιτροπή αναλαμβάνει, τρόπον τινά, τον ρόλο της τρόικας. Σε αυτή μετέχουν ένας σύμβουλος του Ελεγκτικού Συνεδρίου, ως πρόεδρος, ο γενικός διευθυντής Τοπικής Αυτοδιοίκησης του υπουργείου Εσωτερικών και ένας εκπρόσωπος της ΚΕΔΚΕ. Αποστολή της είναι να παρακολουθεί την πιστή τήρηση των προγραμμάτων εξυγίανσης των δήμων.
Οι δήμοι που θα ενταχθούν στο πρόγραμμα εξυγίανσης, όπως αναφέρεται στη ρύθμιση, θα συμπληρώνουν κατ` αρχάς ένα ειδικό απογραφικό δελτίο που θα περιλαμβάνει στοιχεία για την οικονομική τους κατάσταση τα οποία θα ελέγχονται σε μηνιαία βάση από την Ελεγκτική Επιτροπή. Δεύτερον, θα αναλαμβάνουν την υποχρέωση να περιορίζουν τις προσλήψεις προσωπικού με κάθε μορφής συμβάσεις. Τρίτον, θα διαθέτουν ένα μέρος των εσόδων, συμπεριλαμβανομένων και των εσόδων από ΣΑΤΑ, εκτός από εκείνα που προορίζονται για έργα και εργασίες συντήρησης και επισκευής υποδομών, για την εξυπηρέτηση των δανείων. Τέταρτον, θα διαβιβάζουν ετήσιες αναφορές προόδου του Δήμου στην Ελεγκτική Επιτροπή και πέμπτον, θα συμμορφώνονται με τις υποδείξεις της κυρίως όσον αφορά την κατάρτιση των προϋπολογισμών τους.
Στο πρόγραμμα εξυγίανσης, όπως ορίζεται ρητά, μπορούν να ενταχθούν δήμοι έπειτα από αίτησή τους ή και έπειτα από διαπιστωτική πράξη του υπουργού Εσωτερικών, εφόσον οι ετήσιες υποχρεώσεις τους σε τοκοχρεολύσια υπερβαίνουν το 20% των τακτικών τους εσόδων ή το συνολικό χρέος τους υπερβαίνει το σύνολο των τακτικών τους εσόδων. Η σχετική αίτηση του ενδιαφερόμενου δήμου συνοδεύεται από απόφαση του οικείου δημοτικού συμβουλίου, η οποία λαμβάνεται με πλειοψηφία των 3/5 του συνόλου των μελών του και την εκτίμηση της οικονομικής κατάστασης του από ορκωτούς ελεγκτές. Η έκθεση των ορκωτών ελεγκτών αποστέλλεται με την ολοκλήρωσή της άμεσα στη Διεύθυνση Οικονομικών ΟΤΑ του υπουργείου Εσωτερικών, η οποία συντάσσει σχετική εισήγηση, την οποία υποβάλλει μαζί με την έκθεση στην Ελεγκτική Επιτροπή. Η Ελεγκτική Επιτροπή με τη σειρά της αποφασίζει για την υπαγωγή ή μη του δήμου στο ειδικό πρόγραμμα εξυγίανσης. Σε περίπτωση υπαγωγής του δήμου στο ειδικό πρόγραμμα εξυγίανσης, καλείται, εντός αποκλειστικής προθεσμίας δύο μηνών, να καταθέσει το επιχειρησιακό πρόγραμμα εξυγίανσής του. Το επιχειρησιακό πρόγραμμα εγκρίνεται από την Ελεγκτική Επιτροπή η οποία, σε περίπτωση που το κρίνει ανεπαρκές, το τροποποιεί ή καταρτίζει η ίδια νέο.

Ρύθμιση σε πέντε βήματα
Στο άρθρο 5 της ρύθμισης ορίζεται ότι στην έκθεση που συντάσσουν οι ορκωτοί λογιστές αποτυπώνεται η υπάρχουσα οικονομική θέση του δήμου και των νομικών τους προσώπων. Ειδικότερα, η έκθεση περιλαμβάνει:
Πρώτον, τον συνολικό δανεισμό του δήμου και των νομικών του προσώπων από εγχώρια και αλλοδαπά χρηματοπιστωτικά ιδρύματα, το ανεξόφλητο κεφάλαιο και το ετήσιο κόστος εξυπηρέτησης (τοκοχρεολύσια). Καταγράφονται επίσης οι εγγυήσεις που έχει παραχωρήσει ο δήμος για τη συνομολόγηση δανείων από νομικά του πρόσωπα.
Δεύτερον, τις λοιπές υποχρεώσεις του δήμου αφορούν τόσο μακροπρόθεσμες όσο και βραχυπρόθεσμες. Ως ληξιπρόθεσμες υποχρεώσεις θεωρούνται εκείνες που δεν έχουν εξοφληθεί 90 ημέρες από την ημερομηνία βεβαίωσής τους.
Τρίτον, τις διεκδικήσεις τρίτων προς τον δήμο. Τέταρτον, τις υποχρεώσεις ή απαιτήσεις που μπορεί να προκύψουν από εκκρεμείς ή τελεσίδικες δικαστικές αποφάσεις. Πέμπτον, τα διαθέσιμα έσοδα των δήμων.
Το επιχειρησιακό πρόγραμμα εξυγίανσης, από την πλευρά του, περιλαμβάνει συγκεκριμένα μέτρα περιορισμού των δαπανών και δράσεις χρηματοδότησης με στόχο τον περιορισμό του δημοτικού δημοσιονομικού χρέους. Ο δήμος ο οποίος θα ενταχθεί στο πρόγραμμα εξυγίανσης τίθεται ουσιαστικά υπό τον άμεσο έλεγχο της Ελεγκτικής Επιτροπής η οποία και παρακολουθεί την υλοποίηση του ειδικού προγράμματος εξυγίανσης.