Άρθρο του Ηλία Γεωργάκη

Εφέτος(2013) συμπληρώνονται 40 χρόνια απο το θάνατο του Λευκαδίτη συγγραφέα και δημοσιογράφου Σπύρου Φίλιππα-Πανάγου. Το κειμενο που ακολουθεί ήταν η ομιλία μου στην εκδήλωση που οργάνωσε, στην Αθήνα το 2006, η Εταιρεία Λευκαδικων Μελετών για Λευκαδίτες δημοσιογράφους που δεν βρίσκονται πια ανάμεσα μας:

Το σίγουρο είναι οτι ο τιμώμενος ποιητής και δημοσιογράφος δεν θα μπορούσε να εκφραστεί στη σύγχρονη εποχή όπου κυριαρχεί ο φθόνος, η ανασφάλεια και η υποκρισία. Σε μια εποχή που επιβραβεύεται η αμάθεια και η ημιμάθεια, όπου επιβιώνουν οι `κολλητοί` και τα λαμόγια και χειροκροτούνται τα τηλεοπτικά ψώνια. Κι΄αυτο γιατί ο Σπύρος Φιλιππας Παναγος ήταν ένας ευαίσθητος και αληθινός χαρακτήρας, έντιμος, αυθεντικός, ατόφιος, καθαρός όπως τα βότσαλα στη Γύρα. Ήταν πρώτα φίλος και μετά πατέρας. Είχε προμετωπίδα το συμφέρον της Λευκάδας. Για τη Λευκάδα γεννήθηκε, έζησε, πικράθηκε, πάλεψε, έγραψε. Για τη Λευκάδα που τώρα τον κοιμίζει στην φιλόξενη αγκαλιά της .

Ο ποιητής έζησε το πόλεμο του 1940 αλλά και τον εμφύλιο, τις στερήσεις, τη φτώχεια και τις κακουχίες. Κι εδώ επιτρέψτε μου να επισημάνω το φαινόμενο της κοινωνικοπολιτιστικης υπέρβασης της Λευκάδας κατά τη δεκαετία του 1950. Αναφερόμαστε λίγα χρόνια μετά τη λήξη του εμφυλίου αλλά και μετά το μεγάλο σεισμό του 1948 που έπληξε το νησί. Αβεβαιότητα, ρευστότητα, αγώνας για επιβίωση, μετανάστευση αλλά και αναζήτηση της χαμένης ταυτότητας συνέθεταν ένα θολό τοπίο. Η μικρή Λευκάδα βρήκε την ταυτότητα της στον πολιτισμό. Παρά τη φτώχεια και την εσωστρέφεια της επαρχίας. Η ιστορική `Φιλαρμονική` με τις μοναδικές συναυλίες της. Ο μουσικοφιλογικός όμιλος `Ορφέας` με τη χορωδία και τη μαντολινάτα με τον Νίκο Θάνο-Μορίνα αλλά και την Αγνή Μπάλτσα. Το παράρτημα του Εθνικού Ωδείου με την αείμνηστη φιλόλογο Νιτσα Παπαδάκη-Σταυρακα και τον βιρτουόζο βιολιστή Φώτη Βλάχο που προσφυώς του δόθηκε το προσωνύμιο `Παγκανίνι`. Και φυσικά υπήρχαν στην κορύφωση τους οι περίφημες Γιορτές Λόγου και Τέχνης και στη συνέχεια το διεθνές φολκλορικό φεστιβάλ με τις οποίες η μικρή Λευκάδα έδωσε στο πανελλήνιο μαθήματα πολιτισμού. Φιλολογικά πρωινά και συναυλίες στο θρυλικό `Πανθεον ` αλλά και στην κεντρική πλατεία. Μια έντονη πολιτιστική και πνευματική κίνηση που κανείς δεν θα μπορούσε να διανοηθεί οτι θα ανατπυσόνταν σε ένα φτωχό νησί-τον μικρότερο νομό της χώρας- μέσα σε τόσα κοινωνικά και οικονομικά προβλήματα. Ο εθελοντισμός και η συλλογικότητα ήταν αναπόσπαστα κομμάτια αυτής της εποχής. Και ο Σπύρος Φιλιππας-Πανάγος ήταν ο σημαντικότερος εκπρόσωπος της.

Γεννήθηκε το 1906 στη Λευκάδα. Ήταν γιος του γιατρού και πολιτευτή Πέτρου Φίλιππα-Παναγου, πρωτεργάτη της συνεταιριστικής ιδέας στο νησί και ιδρυτή του ΤΑΟΛ. Από μικρός έδειξε την κλίση του στην λογοτεχνία και τη δημοσιογραφία. Αποφοιτώντας από το γυμνάσιο Λευκάδας γράφθηκε στη Νομική Σχολή του Πανεπιστημίου Αθηνών χωρίς ωστόσο να ολοκληρώσει τις σπουδές του. Η ποίηση -και ιδίως το σονέτο-ήταν η μεγάλη του αγάπη. Τύπωσε τις ποιητικές συλλογές ` Ελεύθερη Ψυχή` το 1945, `Απ΄τον πόνο και πέρα` το 1948, `Σονέτα` το 1953. Επιλογή από το ποιητικό του έργο είναι το βιβλίο του `Νικημένοι Πόνοι΄το οποίο εκδόθηκε το 1964. Επίσης το 1969 κυκλοφόρησε τη συλλογή με τοπικά ανέκδοτα με τίτλο `Λευκαδίτικο Γέλιο`. Ασχολήθηκε και με το θέατρο. Έγραψε το 1948 `Έχει πατρίδα ο έρωτας; `` καθώς και την επιθεώρηση `Σεισμός και Ανοικοδόμηση` την ίδια χρονιά. Ο `Σεισμός κι΄Ανοικοδομηση` ανέβηκε στο `Πάνθεον` και είχε τεράστια επιτυχία αφού με χιουμοριστικό τρόπο αφηγούνταν τα δεινά που άφησε στο διάβα του ο εγκέλαδος. Κι αυτή ήταν η ιδιαιτερότητα των μπρανέλων. Το χιούμορ, ο αυτοσαρκασμός, η διαφορετική προσέγγιση της ζωής, ο ιδιόρρυθμος τρόπος σκέψης. ``Η Λευκάς κύριε έχει 25000 ηθοποιούς`` απάντησε κάποτε στον Φρεντι Γερμανό όταν αυτός είχε μείνει έκπληκτος με το Λευκαδίτικο πνεύμα. Παράλληλα ο Σπύρος Φιλιππας-Πανάγος υπήρξε εκδότης και διευθυντής τοπικών εφημερίδων. Το 1935 τον συναντάμε στη `ΦΩΝΗ` δισέλιδη σε μεγάλο σχήμα. Το 1952 εκδίδει την `ΦΩΝΗ της ΛΕΥΚΑΔΑΣ`.

Η αγάπη στη Λευκάδα ήταν μοναδική. Διετέλεσε έπαρχος, πρόεδρος της Λιμενικής Επιτροπής, πρόεδρος στον Όρφέα` αλλά και στη Φιλαρμονική`, πρόεδρος δημοτικού συμβουλίου αλλά και υποψήφιος δήμαρχος. Από το γάμο του με την Κατερίνα Σκυριανού απέκτησε 4 παιδιά. Ανάμεσα τους και ο αείμνηστος ζωγράφος Πέτρος Φιλιππας-Πανάγος του οποίου οι ακουαρέλες με Λευκαδίτικα τοπία είναι άξιες θαυμασμού. Αλλά και ο φίλος κιθαρίστας Μιχάλης, που τον ακούμε τα καλοκαιρινά μας βράδια στην ταβέρνα του `Ρεγάντου` στη Λευκάδα. Ήταν ένα σπάνιο ταλέντο. Και χαρακτηριστικός τύπος της παλιάς Λευκάδας Η ποίηση αποτέλεσε την ουσιαστική του ασχολία. Αλλά και την μεγάλη του αγάπη. Δεν είναι άλλωστε τυχαίο που ο μεγάλος Λευκαδίτης ηθοποιός και μαθητής του ο Ηλίας Λογοθέτης έδωσε το εξετάσεις για ηθοποιός στη σχολή του Κάρολου Κούν με δυο μικρά ποιήματα του Παναγου, την ` Κόρη του Χατζή` και τη `Ζήλεια`:

`Θάναι πολύ μικρό το βουναλάκι μας,

λιγόφυλλα τα δέντρα του κι΄ανάρια,

χωρίς αηδόνια πάνω στα κλωνάρια,

και θα χωράει μόλις σπιτάκι μας...`

............................................................................

Κάθε του λέξη ένα κάλεσμα, εν` άγγελμα κι αγκάλιασμα μαζί. Κάθε του λέξη μια

γιορτή. Ένα προσκλητήριο στην αμόλυντη ομορφιά του νησιού μας, στους ανθρώπους του, στους αγρότες, στον έρωτα, στη ζωή.

Το αγαπημένο του ποίημα έχει το τίτλο `Χωρίς τους άλλους`:

`Βαρύ να ξέρεις μόνος σου πώς ζείς...

το βάρος μιάς ζωής να φέρνεις μόνος..

Χωρίς ιστούς αγάπης και στοργής...

Τα πόδια να σ΄ενώνουν με τη Γής...

Σε νού για σέ να μην υπάρχει θρόνος.

....................................................................

Ο ίδιος έγραψε: `` `Πιστεύω στη ζωή και θαυμάζω την ομορφιά της. Δεν θεωρώ κυρίαρχο το πόνο. Μπορεί κ΄ευτυχία να γεννήσει η δοκιμασία του, σαν αντιμετωπισθεί θαρρετά από το χρέος. `` `Ο ποιητής πιστεύει στη δύναμη των λέξεων και στην αλήθειά τους, στο άψυχο υλικό που γίνεται έμψυχο, στην έκπληξη που εγκυμονεί το θαύμα. Εντυπωσιακή η ευαισθησία του με τα σονέτα σε επικήδειους. Έγραψε για το θάνατο του ποιητή Δημήτρη Γολέμη:

`Αδικα δεν ετρίξαν οι σκαρμοί,

κι ούτε φυσήξαν μάταια οι ανέμοι.

Έτσι δεν πήγαν μήτε οι χαλασμοί

-με τα στοιχεία του πελάγου οι πολέμοι.

.............................................................

Μονόξυλο, με σάβανο πανί

την έκανες την κλίνη τη στερνή

να πάς εκεί π΄αρχίζει ο ουρανός.

Και δίχως χάρο διόλου να λογιάσεις

εμπόρεσες στ΄αλήθεια ζωντανός

τα σύνορα του κόσμου να περάσεις```.

Αλλά και η Λευκαδολατρία του είναι χαρακτηριστική στο έργο του. Έγραψε:

``Νησί, η γής σου

και οι γιοι σου για μένα

ειναι ένα-

εσύ``.

Πολλά είναι τα ποιήματα του για την κατοχή, για τον πόλεμο, για την πατρίδα, για τον άνθρωπο, τη μετανάστευση, για την αδικία. Για φίλους και συγγενείς που έχασε. Εκεί όμως που ξεδιπλώνει το ταλέντο του ειναι στο ποίημα του `Αβάντι` όπου αποτυπώνει το αποκριάτικο ξεφάντωμα στην παλιά και φτωχή Λευκάδα:

`Όμορφο πάλι

το Καρναβάλι

θα το περάσουμε.

Και μέσ` στη ζάλη

κάθε μας χάλι

θα το ξεχάσουμε.

.........................

Λευκάδα, αφέντρα

σε πέντε κέντρα

καρναβαλίζεσαι.

Κι από την πείνα

κανένα μήνα

θα βασανίζεσαι.

..................................................

Πάντως θα ήταν λάθος να μην σταθώ και στην πληθωρική του προσωπικότητα. Ιδιοφυής, ετοιμόλογος, με σπάνια ευφράδεια, υπερήφανος, ισορροπιστής, με μοναδικό χιούμορ, καλοφαγάς, ευχάριστος συνομιλητής και με απέραντη μνήμη. Με αξιοθαύμαστη μιμητική ικανότητα. Και με δύναμη στη ψυχή του. Ένας άρχοντας. Πράος χαρακτήρας με φιλοσοφική διάθεση. Πίστευε οτι οι ιδέες και οι διαφορετικές απόψεις δεν πρέπει να χωρίζουν αλλά να ενώνουν τους ανθρώπους. Στη θέση της στείρας αντιπαράθεσης επέλεγε τον σαρκασμό. Άλλωστε ας μην ξεχνάμε οτι ο αυτοσαρκασμός είναι το χαρακτηριστικό γνώρισμα των μπουρανέλων.

Θρυλικές εχουν μεινει οι διαλέξεις και τα ξενύχτια στου `Μουτρούκαλη` στην παραλία της πόλης. Εδω ξενυχτούσε η ανήσυχη Λευκάδα της εποχής. Με φάρσες, μπιλιάρδο, καλαμπούρια, φιλοσοφικές συζητήσεις και με πρωταγωνιστή, πάντα, τον Σπύρο Φιλιππα-Πανάγο. Ακόμη και σήμερα οι ιστορίες που αφηγούνται οι νεότεροι ειναι απολαυστικες.

Ο Σπύρος Φιλιππας-Πανάγος πέθανε το 1973. Το τσιγάρο τον σκότωσε. `Μια φορά το άναψα αλλά δεν το έσβησα ποτέ΄`, ηταν η αφοπλιστική απάντηση που έδωσε στον γιατρό.

Έφυγε φτωχός. Φτωχός γιατί όλη του η ζωή ήταν μια προσφορά στα κοινά, στη Λευκάδα που τόσο αγαπούσε αλλά και στην ποίηση. Μένει όμως πλούσιος στις καρδιές μας για το μεγάλο συγγραφικό του έργο αλλά και τη μοναδική του προσωπικότητα. Κλείνω με ενα δικό του στίχο:

``Καλή για μάς η τύχη και για σένα

βοήθησε πολύ με την στοργή της

να ζείς και να πεθάνεις Λευκαδίτης``...

elgeorgakis.blogspot.gr

2013-01-03