του Ηλία Γεωργάκη

-Οίνος ευφραίνει καρδίαν ανθρώπου.( Ψαλμοί 103)

- In vino veritas. ( εν οίνω η αλήθεια.)

Το «Βερτζαμί» -ποικιλία σταφυλιού και κρασιού- είναι συνώνυμο με το Λευκαδίτικο. Άλλες ονομασίες που ενδέχεται να ακούσουμε αντ’ αυτού είναι: Vertzami, Βαρτζαμί, Βαρσαμί, Μπερτζάμι, Μαρτζαβί. Η νεώτερη λευκαδίτικη ιστορία είναι συνδεδεμένη με την παραγωγή κρασιού στον τόπο μας, με το αμπελουργικό κίνημα να βρίσκεται για δεκαετίες στην πρωτοπορία του αγροτικού κινήματος. Οι εξεγέρσεις των αμπελουργών της Λευκάδας, ανά τακτά χρονικά διαστήματα, «δια την τιμήν του γλεύκους», ήταν στην ημερήσια διάταξη, με αποκορύφωμα το μεγάλο αιματηρό συλλαλητήριο το φθινόπωρο του 1935. Ήταν μεγάλη παλιότερα η ζήτηση για το λευκαδίτικο κρασί από τους ξένους εμπόρους, που το πουλούσαν κυρίως στην αγορά της Γαλλίας και της Ιταλίας για το βάψιμο των εκεί παραγόμενων κρασιών. Οι δε Λευκαδίτες αμπελουργοί βρίσκονταν μια ζωή στο έλεος αυτών των εμπόρων και των κάθε λογής μεσαζόντων που τους εκμεταλλεύονταν αφόρητα. Η ποικιλία έφτασε στο νησί μας μαζί με τους Βενετούς το 1684 και καλλιεργείται εν μέρει ακόμη μέχρι σήμερα κυρίως στους Δήμους Σφακιωτών, Καρυάς, Απολλωνίων και Ελλομένου, σε εδάφη αμμοαργιλώδη ασβεστούχα σε υψόμετρα από 200 μ. έως 700 μ., με παραγωγή να κυμαίνεται στα 700 κιλά στο στρέμμα. Καλλιεργείται επίσης σποραδικά εκτός Λευκάδας στα υπόλοιπα Ιόνια νησιά, Αιτωλοακαρνανία, Πρέβεζα και Αχαΐα. Είναι ποικιλία ζωηρή, παραγωγική, ανθεκτική στις ασθένειες σχετικά ευαίσθητη στην ξηρασία. Τα σταφύλια είναι μεγάλα με κυανομέλανο φλοιό. Τρυγιέται αρχές Σεπτεμβρίου. Το κρασί είναι ερυθρό με έντονο, βαθύ χρώμα πλούσιο σε τανίνες.


Tο κρασί που παράγεται από τη σπάνια ποικιλία «Βερτζαμί» ή barzamino θεωρείται από τις καλύτερες ποικιλίες που βγάζει η χώρα μας. Ιταλικής προέλευσης ποικιλία οινοποιίας, έχει εισαχθεί στη Λευκάδα τον 14ο–17ο αιώνα, κατά τη διάρκεια της κυριαρχίας των Βενετών. Νεότερες έρευνες (Labra κ.ά. 2003) έδειξαν ότι ανήκει μεν στην ομάδα των ιταλικών ποικιλιών (Marzemino, Barzemino, Balsamina), αλλά, παρά τις μορφολογικές κααμπελογραφικές ομοιότητες, πρόκειται για διαφορετική ποικιλία. Από τον Πονηρόπουλο (1888) αναφέρεται ως Ματζαβί και Βαρντζαμί. Είναι γνωστή με τα συνώνυμα Βαρσαβί, Λευκαδίτικο και Μαρτζαβί, απαντάται όμως και ποικιλία λευκή με την ονομασία Βερτζαμί λευκό ή Ασπροβέρτζαμο (Κριμπάς 1943α). Από τους Viala και Vermorel (1909) αναφέρονται οι ποικιλίες Marzemina nera και Martzavi, τον Molon (1906) η Marzemin nera και τον Poulliat (1888) η Belsamina nera, ως καλλιεργούμενες στη Λευκάδα. Καλλιεργείται συστηματικά στη Λευκάδα – 18.000 στρ., 90% και πλέον των καλλιεργούμενων στην Ελλάδα εκτάσεων. Η καλλιέργεια της ποικιλίας Βερτζαμί συνιστάται για το νομό Λευκάδας και επιτρέπεται στους νομούς Κέρκυρας, Πρέβεζας και Λάρισας Άλλες ποικιλίες λευκαδίτικου κρασιού είναι το γιοματάρι, μαύρο γλυκό, το κεροπάτι, το λευκό και το λάγκερο, απαλό και ελαφρύ κρασί. Από τα αρχαία χρόνια η αμπελοκαλλιέργεια αποτελούσε μια από τις πιο προσφιλείς και προσοδοφόρες αγροτικές εργασίες, κυρίως στα ορεινά και λιγότερο στα πεδινά του νησιού. Πολλοί αρχαίοι συγγραφείς αναφέρονταν στο λευκαδίτικο κρασί, όπως ο Πλίνιος ο Πρεσβύτερος (23-79 μ.Χ.) και ο Αθήναιος (160-250 μ.Χ.) στο έργο του «Δειπνοσοφισταί».

Τα τελευταία χρόνια, στο νησί της Λευκάδας, νέοι σε ηλικία επιχειρηματίες ασχολήθηκαν με την οινοποιεία προσφέροντας κρασιά μοναδικής ποιότητας. Επίσης στο νομό Λευκάδος δραστηριοποιείται η Ένωση Αγροτικών Συνεταιρισμών Λευκάδας που ιδρύθηκε το 1915 με την επωνυμία «ΤΑΟΛ» και προσφέρει προϊόντα αποκλειστικά από τη Λευκάδα, τα οποία διακρίνονται για τα ποιοτικά χαρακτηριστικά τους, όπως λευκά και κόκκινα κρασιά που παράγονται κύρια από τις ποικιλίες σταφυλιών «Βαρδέα» και «Βερτζαμί» αντίστοιχα, καθώς και έξτρα παρθένο ελαιόλαδο. Η Ε.Α.Σ. ΛΕΥΚΑΔΑΣ «ΤΑΟΛ» ιδρύθηκε ως Ταμείο Αμύνης Οινοπαραγωγών Λευκάδας. Ακολούθησε τη κοινή πορεία του Συνεταιριστικού κινήματος στην Ελλάδα με τεράστια συμμετοχή στην τοπική κοινωνία όχι μόνο σε οικονομικό επίπεδο αλλά και σε ευρύτερο κοινωνικο-πολιτιστικό, με τις κάθε είδους δραστηριότητες και συμμετοχές της. Για πολλές δεκαετίες αποτελούσε το μοναδικό σημείο οικονομικής στήριξης των αγροτών, ιδιαίτερα των σταφυλοπαραγωγών για λογαριασμό των οποίων γίνεται η συγκέντρωση των σταφυλιών, ως και των ελαιοκαλλιεργητών. Στην Ενωση ο παραγωγός έβρισκε και συνεχίζει να βρίσκει οτιδήποτε απαραίτητο για τις βιοτικές και επαγγελματικές του ανάγκες. Το οινοποιειο του ΤΑΟΛ λειτουργεί από το 1949 και στεγάζεται σε ιδιόκτητο κτίριο στη θέση Κάστρο (είσοδος του νησιού). Στο Οινοποιείο γίνεται η παραλαβή και οινοποίηση των σταφυλιών ως και η διάθεση χύμα και εμφιαλωμένου κρασιού για λογαριασμό των παραγωγών.



Aναλυτικές πληροφορίες για την εξέλιξη της γεωργίας και της αμπελοκομίας στη Λευκάδα- από τα αρχαία χρόνια έως σήμερα- παρέχονται στο βιβλίο του Κωνσταντίνου Γ. Θωμά "Οι Τοπικές Ποικιλίες της Λευκάδας(http: //kourtisgiorgos. blogspot. com). Απο το βιβλίο αυτο διαβάζουμε και τα εξής: Μία από τις κύριες απασχολήσεις των κατοίκων τις Λευκάδας από τα αρχαία χρόνια ήταν η γεωργία. Αυτό αποκαλύπτεται από σύμβολα στα νομίσματα της Λευκάδας όπου μεταξύ άλλων υπάρχουν χαραγμένα κλήμα, σταφύλι και κλαδί ελιάς. Η αμπελοκομία και η ελαιοκομία ήταν όπως φαίνεται οι προτιμώμενοι κλάδοι της γεωργίας, η έκταση των οποίων δεν είναι γνωστή. Παρ’ όλα αυτά το κρασί της Λευκάδας λογαριαζόταν σαν ένα από τα καλύτερα της Ελλάδος, όπως μας πληροφορεί ο Πλήνιος ο πρεσβύτερος ο οποίος γράφει πως ο γιατρός Απολλόδωρος (3ο αιώνα π.Χ.-ονομάστηκε ιολόγος διότι ασχολήθηκε με τα δηλητήρια, έγραψε βιβλίο με τίτλο «περί θανάσιμων φαρμάκων»), συνιστούσε στο βασιλιά της Αιγύπτου Πτολεμαίο το Λευκαδίτικο κρασί σαν ένα από τα καλύτερα της εποχής του (Ροντογιάννης, 1980). Πολύ αργότερα ο Αθήναιος (περίπου 200 μ.Χ) κατηγορεί το Λευκαδίτικο κρασί πως ήταν η αιτία πονοκεφάλων, επειδή οι Λευκαδίτες αμπελουργοί έριχναν στο κρασί γύψο προφανώς για να πετύχουν καλό κόκκινο χρώμα. Ανάμεσα στους 2 συγγραφείς που μιλούν για το Λευκαδίτικο κρασί, υπάρχει διαφορά 400 και πλέον ετών. Δεν αποκλείεται με τον Αθήναιο (Ρωμαιοκρατία) οι Λευκαδίτες αμπελουργοί να έμαθαν από τους Ιταλούς ή άλλους την συνήθεια του γυψώματος του κρασιού. Αυτή την εποχή είναι πολύ λογικό να υποθέσουμε ότι υπήρχε καλλιέργεια σιτηρών στο νησί, ενώ για την καλλιέργεια ελιάς δεν υπάρχουν πολλές πληροφορίες εκτός από την ένδειξη του κλάδου ελιάς σε νομίσματα όπως αναφέρθηκε προηγουμένως. Ίσως να μην ήταν πολύ εκτεταμένη (Ροντογιάννης, 1980). Κατά την διάρκεια της δυτικής επικυριαρχίας στην Λευκάδα υπό τους Ορσίνι, Ανδεγαυούς και Τόκκους (1246-1479) κύρια απασχόληση των κατοίκων του νησιού ήταν η γεωργία. Υπήρχαν οι μεγάλοι γαιοκτήμονες, οι μικρότεροι κτηματίες και οι δουλοπάροικοι. Το νησί παρήγε κρασί και σιτηρά, γι ’αυτό υπήρχαν οι μύλοι (νερόμυλοι) ενώ γνωστό ήταν και το κεχρί. Ο Γρατιανός Τζώρτζης, διοικητής της Λευκάδας μάλλον από το 1355, υποσχέθηκε να τροφοδοτήσει τον Ενετικό στόλο με 1.000 μόδια (8.750 λίτρες) σιτάρι (Ροντογιάννης, 1980, Λευκαδίτικα Νέα- http: //www. kolivas. de/? p=909), γεγονός που αποδεικνύει την καλλιέργεια σιταριού στην Λευκάδα την εποχή εκείνη.

Μετά το 1479 η Λευκάδα περνάει στην κυριαρχία της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Οι κατακτητές μετέφεραν πολλές οικογένειες Τούρκων από την ‘Ήπειρο και τους παραχώρησαν τις καλλιεργούμενες εκτάσεις. Όλα τα καλά κτήματα κατελήφθησαν από τους Τούρκους και όσοι από τους κατοίκους παρέμειναν, πήραν τα πετρώδη και άγονα εδάφη. Έτσι αναγκάσθηκαν να εργάζονται στα Τουρκικά πλέον κτήματα (Δρακονταειδής, 1980). Την εποχή αυτή στο νησί σπερνόταν κυρίως σιτάρι αλλά και βρώμη, κριθάρι και όσπρια. Το σιτάρι σπερνόταν κάθε δεύτερη χρονιά. Κατά τα τέλη της Τουρκοκρατίας υπήρχαν στην Λευκάδα περίπου 11.000 ελαιόδεντρα, αλλά φαίνεται πως η ελαιοκομία δεν ήταν σπουδαία απασχόληση για τους κατοίκους του νησιού σε σχέση με την αμπελουργία.

Η Ενετοκρατία (1684-1797) έφερε μια εποχή και μια σειρά ιστορικών γεγονότων που διαμόρφωσαν τον ιστορικό και πολιτικό χαρακτήρα του νησιού. Συγκεκριμένα, η μετατροπή της κτηνοτροφικής οικονομίας σε οικονομία της ελιάς και της αμπέλου, η εγκατάσταση ενός νέου πληθυσμού με τα δικά του ήθη και έθιμα και το κτίσιμο της νέας πόλης αποτελούν τα σημαντικότερα από τα γεγονότα αυτά. Το λάδι και το κρασί, επιβλήθηκαν στο σύνολο της Λευκάδας σαν κύρια προϊόντα διατροφής (Σκληρού, 2001). Πολλά λιόδεντρα φυτεύτηκαν την εποχή των Ενετών και κυρίως από το 1715 και μετά. Οι Ενετοί εφάρμοσαν στη Λευκάδα το νόμο της υποχρεωτικής φύτευσης ελαιόδεντρων που είχαν βάλει σε εφαρμογή πιο πριν στα άλλα Επτάνησα. Το 1770 ο αριθμός των ελαιόδεντρων είχε ανέλθει σε περίπου 44.000 (Κοντομίχης, 1977). Η οικιακή παραγωγή και η κτηνοτροφία ήταν περιορισμένες και οι κύριες δημητριακές καλλιέργειες ήταν ανεπαρκείς για να διαθρέψουν τους κατοίκους του νησιού. Έτσι, γίνεται φανερό ότι τα προϊόντα του λαδιού και του κρασιού ήταν η κύρια πηγή όχι μόνο της διατροφής, αλλά και της οικονομικής ευρωστίας κάθε νοικοκυριού και η απασχόληση με αυτά επιβαλλόταν σαν απόλυτο καθήκον ολόκληρης της οικογένειας, σε συνδυασμό με το είδος της γεωργικής παραγωγής και τον μικρό κλήρο. Το ανομοιογενές έδαφος μετέβαλε αυτή την απασχόληση σε μια απόλυτη ολοχρονίς δέσμευση, αφού οι εναλλαγές της καλλιέργειας του λαδιού και του κρασιού κάλυπταν ουσιαστικά όλο το χρήσιμο εργασιακό χρόνο από τον Οκτώβριο μέχρι τον Μάρτιο για το λάδι και από την άνοιξη μέχρι το Σεπτέμβριο για το κρασί. Τότε διαμορφώθηκε και ο χαρακτήρας της αγροτικής λευκαδίτικης οικογένειας: πρόχειρο και λιτό φαγητό, απλά σπίτια, απουσία πολυτελών εκδηλώσεων και απασχολήσεων (Σκληρού, 2001).

Αρκετές πληροφορίες σχετικά με την αγροτική παραγωγή και τα προϊόντα που παρήγαγε η Λευκάδα κατά τη διάρκεια της Ενετοκρατίας παίρνουμε από την έκθεση του Προνοητή Θαλάσσης Φραγκίσκου Γριμάνη προς την σύγκλητο των Ενετών το 1760. Ο Γριμάνη αναφέρει ότι η Λευκάδα παρήγαγε ποικιλία δημητριακών και λινάρι, ότι υπήρχε πλεόνασμα για το λάδι, το κρασί και το τυρί, το οποίο πλεόνασμα στελνόταν στην Βενετία, αλλά κάνει λόγο επίσης και για εισαγωγή μικρών ποσοτήτων σιτηρών, κρεάτων και καυσόξυλων κυρίως από την όμορη Οθωμανική Αυτοκρατορία. Τα στοιχεία των εισαγωγών και εξαγωγών του νησιού δείχνουν πως η παραγωγή σιτηρών της Λευκάδας δεν επαρκούσε για τις ανάγκες των κατοίκων (γι’ αυτό και οι εισαγωγές σιτηρών από την Τουρκία). Στην ίδια έκθεση αναφέρονταν τα κύρια εξαγόμενα προϊόντα του νησιού, τα οποία ήταν: κριθάρι, βρώμη, όσπρια, λιναρόσπορος, λάδι, οίνος, καρύδια και αμύγδαλα, βαφικοί κόκκοι, μετάξι, λεμόνια και κίτρα, τυρί, βούτυρο και πρόβιο μαλλί (Μαχαίρας, 1951 και Ροντογιάννης, 1980). Η σταφίδα στα χρόνια των Ενετών ενώ ήταν το σπουδαιότερο προϊόν της Ζακύνθου, της Κεφαλονιάς και της Ιθάκης, δεν υπήρχε στη Λευκάδα. Εισήχθη κατά τις αρχές του 18ου αιώνα κυρίως στο νότο του νησιού, από Κρητικούς που μετά την Κρήτη, εγκατέλειψαν και την Πελοπόννησο όταν αυτή καταλήφθηκε από τους Τούρκους (Ροντογιάννης, 1980 και Κοντομίχης, 1985), ενώ σύμφωνα με τον Νταβίδη (1982) η κορινθιακή σταφίδα μεταφυτεύεται στα Ιόνια Νησιά τον 15ο αιώνα. Πριν φυτευτούν σταφιδάμπελοι στον κάμπο κάτω από τον Άγιο Πέτρο καλλιεργούταν καλαμπόκι, σουσάμι, βαμβάκι, κρεμμύδια, σκόρδα κτλ. Αμπέλια είχαν φυτευτεί στις περισσότερες πλαγιές που έφθαναν μέχρι το δασωμένο βουνό. Παραγόταν άφθονο κρασί και φημισμένο για το μαύρο χρώμα του, τόσο πολύ, που το αγόραζαν οι Ιταλοί για να χρωματίσουν τα δικά τους κρασιά. Αρχικά, η φύτευση σταφιδάμπελων ήταν σποραδική, όταν όμως οι κάτοικοι συνειδητοποίησαν πως η απόδοση ήταν μεγάλη και οι τιμές ικανοποιητικές, φυτεύτηκε όλος ο κάμπος και οι πλαγιές μέχρι σχεδόν τα βουνά. Η παραγωγή έφτασε σε πολύ υψηλά επίπεδα χωρίς έξοδα, παρά μόνο με την προσωπική εργασία, εφόσον δεν υπήρχαν σοβαρές ασθένειες. Αργότερα τα φυτά προσβάλλονταν από ωίδιο και μέχρι να εισαχθεί θειάφι από το εξωτερικό υπήρχε μεγάλη πτώση της παραγωγής. Το 1897 εμφανίστηκε για πρώτη φορά στην περιοχή ο περονόσπορος και η σοδειά καταστράφηκε εντελώς. Για πολλά χρόνια η απόδοση αυξομειωνόταν ανάλογα με την ένταση των ασθενειών και την καταπολέμησή τους. Οι τιμές εξασφαλίστηκαν με την ίδρυση του Α.Σ.Ο. (Ανεξάρτητος Σταφιδικός Οργανισμός) αλλά λόγω του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου και της αθρόας μετανάστευσης που επακολούθησε, κάποια από τα κτήματα εγκαταλείφτηκαν και άλλα ξαμπελώθηκαν. Οι σταφιδάμπελοι αντικαταστάθηκαν με οπωροφόρα δέντρα, εσπεριδοειδή και πολύ αποδοτικές καλλιέργειες πατάτας και τομάτας. Επίσης φυτεύτηκαν πάρα πολλά κτήματα με κρασοστάφυλλα της εξαιρετικής ποικιλίας Βαρδέα (Δρακονταειδής, 1970). Στις αρχές του 20ου αιώνα και συγκεκριμένα την περίοδο 1913-1914, σημαντική έκταση καλλιεργήσιμης γης κατείχαν οι αμπελώνες με 35.890 στρέμματα και οι ελαιώνες με 34.510 στρέμματα. Οι καλλιέργειες αντιμετώπιζαν και προβλήματα προσβολών όπως οι ελιές από το έντομο ρυγχίτη το 1912, όπως αναφέρει ο Ισαακίδης (1912). Το σύνολο της αροτραίας έκτασης στη Λευκάδα τότε έφτανε τα 35.649 στρέμματα τα περισσότερα από τα οποία καλλιεργούνταν με σιτάρι (18.010 στρ.). Ακολουθούσε ο αραβόσιτος με το κριθάρι (8.860 στρ.), τα όσπρια (4.999 στρ.), η βρώμη (2.890 στρ.) και το λινάρι (890 στρ.). Στα παλιότερα χρόνια και μέχρι πριν το τέλος του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου, το λινάρι κάλυπτε μεγάλες ανάγκες του Λευκαδίτη χωρικού. Με αυτό έκανε όχι μόνο το σύνολο σχεδόν του ρουχισμού του, αλλά και σκοινιά για το σαμάρι, σάγλες (ψιλό σκοινί) για το δεμάτι, σκοινιά για να σέρνει και να δένει τα μαρτίνια του, σπάγκους, κλωστές και πολλές άλλες παραλλαγές. Όσο πάμε πιο πίσω χρονικά, τόσο η χρήση του λιναριού ήταν ευρύτερη (Κοντομίχης, 1977). Σύμφωνα με τον Weaver (1960) η έκταση της ποικιλίας αμπέλου Βερτζαμί, κατά τη δεκαετία του 1950, ανέρχονταν σε 35.800 στρ. και η παραγωγή τους ήταν το 90 % της συνολικής του νησιού. Το 1964 η συνολική καλλιεργήσιμη γη έφτανε τα 133.000 στρέμματα με τις αροτραίες καλλιέργειες να καταλαμβάνουν 57.000 στρέμματα (σημαντική αύξηση σε σχέση με το 1913-1914) και οι υπόλοιπες καλλιέργειες (αμπελώνες, ελαιώνες κτλ) να βρίσκονται στα 76.000 στρέμματα. Σύμφωνα με την απογραφή του 1971 η καλλιεργούμενη έκταση έχει μειωθεί στα 121.000 στρέμματα. Τη μερίδα του λέοντος καταλαμβάνουν οι ελαιώνες με 60.000 στρέμματα (με 1.000.000 δέντρα, ενώ το 1975 είχαν ξεπεράσει τα 1.123.000 δέντρα- είναι η βάση της αγροτικής οικονομίας), έπονται οι αροτραίες καλλιέργειες με 42.400 στρέμματα, οι αμπελώνες με 19.000 στρέμματα (κυρίως στην ορεινή και ημιορεινή ζώνη) και τα εσπεριδοειδή με 2.000 στρέμματα. Αξιοσημείωτο είναι πως το σιτάρι εξακολουθεί να σπέρνεται κάθε δεύτερη χρονιά, πρακτική που τη συναντάμε τουλάχιστον από την εποχή της Τουρκικής κατάκτησης, καθώς και ότι από τους 270 τόνους παραγωγής οσπρίων οι 60 τόνοι ανήκουν στη φημισμένη φακή του χωριού Εγκλουβή και 20 τόνοι στα φασόλια του Αγ. Πέτρου. Όπως φαίνεται από τα παραπάνω, το λάδι και το κρασί είναι τα 2 κύρια προϊόντα της Λευκάδας. Σήμερα μάλιστα το λάδι έρχεται στην πρώτη θέση, μετά τη μεταπολεμική παρακμή της αμπελοκαλλιέργειας (Ροντογιάννης, 1980). Ο πληθυσμός της Λευκάδας μειώθηκε πολύ στην εικοσαετία 1951-1971. Η μείωση αυτή τα επόμενα χρόνια όχι μόνο δεν ελαττώθηκε αλλά αυξήθηκε με την μετανάστευση πολλών οικογενειών στα μεγάλα αστικά κέντρα και πάρα πολλών νέων στη Γερμανία, Αυστραλία, Καναδά και Η.Π.Α. (Ροντογιάννης, 1980). Ο Χατζημανωλάκης (1979) μας πληροφορεί πως σύμφωνα με την απογραφή του 1971, στη Λευκάδα ο αγροτικός πληθυσμός ανέρχεται σε 16.850 άτομα, εκ των οποίων ενεργά είναι μόνο 5.000 με μέσο γεωργικό κλήρο τα 25 στρέμματα. Κατά τη δεκαετία 1980-1990 όλες σχεδόν οι καλλιέργειες του νησιού (ιδιαίτερα οι άμπε λοι και οι σταφιδάμπελοι) εμφάνισαν σημαντική μείωση, ενώ οι αγραναπαύσεις αυξήθηκαν κατά 50% περίπου. Οι σημαντικότεροι ανασταλτικοί παράγοντες για την ανάπτυξη της γεωργίας είναι η ορεινή διαμόρφωση του νησιού, η έλλειψη επαρκών υδάτινων πόρων και ο έντονος κατακερματισμός της αγροτικής ιδιοκτησίας. Στους παραπάνω παράγοντες προστίθεται και η γήρανση του αγροτικού πληθυσμού, του οποίου η ανανέωση καθίσταται ολοένα και περισσότερο προβληματική.

Το κρασί έγινε κατά το τέλος του 19ου αιώνα, αντικαθιστώντας το λάδι, το σπουδαιότερο αγροτικό προϊόν στο νησί της Λευκάδας. Αιτία για να γίνει αυτό στάθηκε η καταστροφή από φυλλοξήρα των αμπελιών της Γαλλίας, που άρχισε το 1869. Ο Πάνος Ροντογιάννης αναφέρει στο βιβλίο του Ιστορία της Νήσου Λευκάδος ότι μετά το 1870 “Αμπέλια φυτεύτηκαν παντού: σε χωράφια που προοριζόταν πριν για σπορές δημητριακών και οσπρίων, σε νέα ξεχερσώματα και σε λιοστάσια που καταστράφηκαν”. Ο επισκέπτης του τόπου μας βλέπει ακόμη και σήμερα σε πολλά χωριά της ορεινής Λευκάδας τις περίτεχνες ξερολιθιές -ακόμη και στα πιο απίθανα σημεία- που στήριζαν τις σκάλες με τ’ αμπέλια. Η ζήτηση για το λευκαδίτικο κρασί από τους ξένους εμπόρους, που το πουλούσαν κυρίως στην αγορά της Γαλλίας και της Ιταλίας για το βάψιμο των εκεί παραγόμενων κρασιών, ήταν μεγάλη. Αυτό βοήθησε την περίοδο εκείνη στην βελτίωση των συνθηκών ζωής των κατοίκων της υπαίθρου. Τότε φαίνεται να χτίστηκαν και τα περισσότερα πέτρινα σπίτια, με τη μορφή που τα συναντάμε μέχρι σήμερα, στα χωριά. Οι αμπελουργοί βρίσκονταν όμως πάντα στο έλεος των εμπόρων και των κάθε λογής μεσαζόντων που τους εκμεταλλεύονταν αφόρητα. Δεν υπήρχαν τότε ούτε καν τα στοιχειώδη μέτρα προστασίας για την τιμή του προϊόντος. Έπρεπε να περάσουν αρκετά χρόνια ακόμη μέχρι να δημιουργηθεί το ΤΑΟΛ (Ταμείο Αμύνης Οινοπαραγωγών Λευκάδας) που θα άρχιζε να εμπορεύεται εκ μέρους των παραγωγών το κρασί. Παλιότερα, όπως γράφει ο Ξ. Κούρτης στη μελέτη του ``Το Οινικό ζήτημα της Λευκάδας “Οι ενδιαφερόμενοι ξένοι ήρχοντο στη Λευκάδα με δικά τους μεγάλα καράβια και βαρέλια μεταφοράς και ανέθεταν σε διάφορους τοπικούς μεσίτες την αγορά κρασιού, εφόρτωναν και ξαναγύριζαν. Από το 1900 κι εδώ άρχισε να αναπτύσσεται εξαγωγικό εμπόριο από διάφορους τοπικούς εμπόρους κυριότεροι των οποίων υπήρξαν οι Καββαδίας, Πολέμης, Μανιάκηδες, Σουμιέν (Πρόξενος Γαλλίας στο νησί), Χρήστος Ζαβιτσάνος, Τζεβελέκης-Αρταβάνης κ.ά.”. Οι καταστάσεις αυτές εξηγούν τον πρωτοπόρο ρόλο που έπαιξαν οι αμπελουργοί στο αγροτικό κίνημα του νησιού. Οι απελπισμένοι και πεινασμένοι χωρικοί αντιδρώντας στον εμπαιγμό και την εκμετάλλευση που τους γίνονταν, κατέβαιναν ανά καιρούς σε συλλαλητήρια με αποκορύφωμα το μεγάλο αιματηρό συλλαλητήριο του φθινοπώρου του 1935 που διοργανώθηκε με την καθοδήγηση της οργάνωσης του Κομμουνιστικού Κόμματος Ελλάδας.

Στην περιφερειακή ενότητα Λευκάδας τα επισκέψιμα οινοποιεία είναι:

1. Το εργαστήρι τοπικού οίνου Λευκάδας “Σύφλογο”, το οποίο ιδρύθηκε το 1994 από τον Διονύση και τη Μαρία Παπανικολοπούλου. "Σύφλογο" σημαίνει εκεί που σμίγουν όλες οι φλόγες... Για την παραγωγή του “Σύφλογου”, χρησιμοποιούνται τοπικές ποικιλίες, άλλες γνωστές (Βερτζαμί, Βαρδέα, Χλώρη) και άλλες που κοντεύουν να περάσουν στη λήθη - Μαυροπάτρινο, Θειακό, Ασπροβάρτζαμο, Κοκκινοστάφυλο, Λευκαδίτικο μοσχάτο-, παλεύουν με το χρόνο και δίνουν το λιγοστό αλλά υπέροχο καρπό τους. Όλοι οι τύποι κρασιού που παράγονται από το εργαστήρι (Λευκός Ξηρός, Ερυθρωπός Ξηρός, Ερυθρός Ξηρός (Μπρούσκο), Ερυθρός Ημίγλυκος), ωριμάζουν και παλαιώνονται σε Γαλλικά δρύινα βαρέλια σε υπόγειο χώρο. Για να επισκεφθεί κανείς το εργαστήρι θα πρέπει να επικοινωνήσει με τον κ. Διονύση Παπανικολόπουλο στα τηλέφωνα (+30) 26450 41674, (+30) 6973217833.

2. Στη Λυγιά Λευκάδας, του Αλέξη Λογοθέτη, συνεχιστή της οικογενειακής παράδοσης που ξεκινά το 1965, που παράγει το κρασί “Vetzamo”. Οι ποικιλίες σταφυλιού που χρησιμοποιούνται είναι πολλές, παραδοσιακές και μη: Βαρδέα, Ροδίτης, Σαβατιανό, Chardonnay, Sauvignon blanc, Βερτζαμί, Αγιωργήτικο, Cabernet, Syrah. Φημισμένο και βραβευμένο ως το κορυφαίο Ελληνικό Λευκό ξηρό κρασί (Διεθνής Διαγωνισμός Θεσσαλονίκης, 2006), το λευκό κρασί της σειράς “Λευκάδιος”, από την τοπική ποικιλία Bαρδέα. Το αντίστοιχο ερυθρό, ένα πετυχημένο πάντρεμα από το δύσκολο Βερτζαμί με άλλες ερυθρές ποικιλίες. Άλλοι τύποι κρασιού που παράγονται από το “Verzamo” είναι το Verzamo Λευκό -πάντρεμα της Λευκαδίτικης Βαρδέας με τον Αχαϊκό Ροδίτη-, το Verzamo Ροζέ -από Βερτζαμί και Merlot- και το Verzamo Ερυθρό -συνδυασμός του κοσμοπολίτικου Merlot με το Λευκαδίτικο Βερτζαμί. Η επίσκεψη στο οινοποιείο γίνεται κατόπιν συνεννόησης, στο τηλέφωνο 2645071268 και στο e-mail info@vertzamo. gr. Αυτή η διεύθυνση ηλεκτρονικού ταχυδρομείου προστατεύεται από κακόβουλη χρήση. Χρειάζεται να ενεργοποιήσετε την Javascript για να τη δείτε.

3. Το οινοποιείο “Λευκαδίτικη Γη” στα Σύβοτα Λευκάδας, ιδρύθηκε το 2000 από τον οινολόγο Δημήτρη Ρομποτή. Εκεί, παράγεται το “Λευκαδίτικη Γη Λευκό”, από τις παραδοσιακές ποικιλίες Βαρδέα και Βερζαμί. Από την ερυθρή ποικιλία Βερτζαμί, παράγεται το “Λευκαδίτικη Γη Ερυθρό”, όπου παλαιώνεται σε βαρέλια για 8-12 μήνες. Από την ίδια ποικιλία αλλά από αμπελώνες με μεγαλύτερο υψόμετρο και διαφορετικό τρόπο οινοποίησης, παράγεται και το “Λευκαδίτικη Γη Ροζέ. ” Ένας ακόμα τύπος κρασιού, είναι ο “Μελήδονος”, ένα γλυκό κρασί από Βερτζαμί και Πατρινό. Η επίσκεψη στις εγκαταστάσεις του οινοποιείου, αποτελεί ένα πραγματικό ταξίδι στον κόσμο του κρασιού. Η διάρκεια μιας επίσκεψης κυμαίνεται από 20 λεπτά έως μία ώρα, ανάλογα με το χρόνο και το ενδιαφέρον των επισκεπτών. Η περιήγηση ξεκινάει από μια έκθεση με παλιά εργαλεία οινοποίησης. Στη συνέχεια, περνώντας μέσα από το αμπέλι, ο επισκέπτης θα γνωρίσει το χώρο παραγωγής και οινοποίησης, όπου μπορεί να δει από κοντά όλες τις διαδικασίες (οινοποίηση, παλαίωση, εμφιάλωση). Τέλος, στον χώρο γευσιγνωσίας, μπορεί να δοκιμάσει ή και να προμηθευτεί τα κρασιά του οινοποιείου. Το οινοποιείο είναι ανοιχτό για επισκέψεις, κατά τους καλοκαιρινούς μήνες, από τις 9.00 το πρωί έως τις 10.00 το βράδυ. Τους υπόλοιπους μήνες η επίσκεψη γίνεται μετά από επικοινωνία, στο τηλέφωνο 26450 39139.

4. ΠΛΑΓΙΕΣ ΛΕΥΚΑΔΑΣ Το οινοποιείο των Σολδάτου και Αργυρού, ιδρύθηκε το 2002. Η έδρα, τα αμπέλια και οι εγκαταστάσεις βρίσκονται μέσα στα όρια της κοινότητας του Αϊ-Λια, στους ορεινούς όγκους της Λευκάδας, όπου και παράγονται τα περίφημα κρασιά “Πλαγιές Λευκάδας” (Τηλέφωνα επικοινωνίας: 26450 39112, 26450 24687). Μέσα στην κοινότητα του Αϊ-Λια, μια σύγχρονη οινοποιία δέχεται κάθε χρόνο την παραγωγή των αμπελιών. Είναι εξοπλισμένη με μηχανήματα τελευταίας τεχνολογίας, διαθέτοντας πνευματικό πιεστήριο, ανοξείδωτες δεξαμενές, ψυκτικές εγκαταστάσεις και αυτόματο εμφιαλωτήριο. Στην προστατευμένη από τις εξωτερικές θερμοκρασίες κάβα, αρχικά τα κρασιά ωριμάζουν για 6 μήνες σε δρύινα γαλλικά και αμερικανικά βαρέλια και στη συνέχεια συμπληρώνουν την ωρίμανση σε φιάλες για 3 ακόμη μήνες. Οι ποικιλίες κρασιών που παράγει το οινοποιείο είναι διάφορες. Ο οίνος “Πλαγιές Λευκάδας” Λευκός από την τοπική ποικιλία Βαρδέα είναι ένα κρασί που συνοδεύεται από αρώματα λεμονανθών και γεύση με μια δροσερή οξύτητα. Ο “Πλαγιές Λευκάδας” Ερυθρωπός Ξηρός, ένα κρασί διαυγές, με γεύση φρουτώδη, από την τοπική, επίσης ποικιλία σταφυλιού, Βερτζαμί. Από την ίδια ποικιλία παράγονται και τα κρασιά “Πλαγιές Λευκάδας” Ερυθρός Ξηρός (με μια λεπτή γεύση φρέσκων μπαχαρικών) και Ημίγλυκος (με άρωμα βανίλιας). Ακόμη, το “Πορφυρό Βουνό”, ένας ερυθρός ξηρός οίνος, παρασκε υάζεται από την ποικιλία Cabernet Sauvignon και αφήνει αρώματα κόκκινων φρούτων. Τέλος, το “Merlot”, είναι ένας ερυθρός ξηρός οίνος, με βαθυκόκκινο χρώμα και πλούσια αρώματα.

5.. Το οινοποιείο του Σπύρου Ρεκατσίνα βρίσκεται στο ορεινό χωριό της Καρυάς, που απέχει 14 χιλιόμετρα από την πόλη της Λευκάδας. Σ` ένα παραδοσιακό πετρόκτιστο οίκημα, που στεγάζει τα πλέον σύγχρονα μηχανήματα, ο οινοποιός παντρεύει την παράδοση με την σύγχρονη επιστήμη παράγοντας μοναδικής ποιότητας λευκαδίτικα κρασιά, από αυστηρά επιλεγμένα βιολογικά σταφύλια. Το μεγαλύτερο μέρος των σταφυλιών προέρχεται από τους ιδιόκτητους ημιορεινούς αμπελώνες της οικογένειας που δημιουργήθηκαν με την κατασκευή ξερολιθιών στα επικλινή εδάφη της περιοχής τους. Το πλέον ονομαστό απ` τα κρασιά του οινοποιού είναι το μοναδικής ποιότητας και βαθιάς επίγευσης κόκκινο κρασί που έχει σαν βάση του τη γνωστή λευκαδίτικη ποικιλία σταφυλιού το Βερτζαμί, που έχει βαθύ σκούρο χρώμα και άφθονες τανίνες Στο οινοποιείο, όμως, παράγεται και λευκό κρασί από τις τοπικές ποικιλίες Λαγόρθι, Χλώρη, Περαχωρίτικο και Βαρδέα. Στους κατάλληλα διαμορφωμένους και διακοσμημένους χώρους ο επισκέπτης, θα δει τον τρόπο οινοποίησης καθώς και τα εκθέματα (πέτρινα τρόκολα (στροφιλιές) με την ξύλινη βίδα, ξύλινα παλιά πατητήρια.), ενώ στην ειδικά διαμορφωμένη αίθουσα φιλοξενίας θα απολαύσει τα κρασιά του οινοποιείου και την υπέροχη θέα που προσφέρει η θέση του (βρίσκεται σε υψόμετρο 550 μ. περίπου).

ΥΓ 1: Το παλιό οινοποιείο του ΤΑΟΛ στην Εξάνθεια Λευκάδας. Ένα από τα πιο οινοπαραγωγικά χωριά της Λευκάδας ήταν κάποτε η Εξάνθεια. Τότε που το κρασί, μαζί με το λάδι, έθρευαν γενιές ολόκληρες, που αποτελούσαν την κύρια παραγωγική βάση του τόπου μας. Τότε που, όπως αναφέρει στο βιβλιαράκι του «Το Χωριό μας Εξάνθεια Λευκάδας – Ιστορία και Θρύλοι» ο Νίκος Θ. Βλάχος, ο γιατρός Αριστομ. Αρβανίτης μπορούσε να λέει, ότι «υπάρχουσι δε ορεινά χωρία ένθα δεν θα ήτο υπερβολή να είπη τις, ότι ο οίνος είναι αφθονώτερος και ευκοπώτερος την μεταφοράν ή το ύδωρ». Τώρα βέβαια έχουν αλλάξει τα πράγματα. Μόλις 1.200 τόνοι ήταν η παραγωγή σταφυλιών τον περασμένο χρόνο στο νησί μας -τα περισσότερα δε απ’ αυτά σάπισαν πάνω στ’ αμπέλια μιας και το ΤΑΟΛ δεν απορρόφησε καθόλου από την παραγωγή- σύμφωνα με στοιχεία του νέου προέδρου της Ένωσης Γεωργικών Συνεταιρισμών Λευκάδας (ΤΑΟΛ) Μάκη Λιβιτσάνου σε πρόσφατη ημερίδα που έγινε στο χωριό για το κρασί και την αμπελοκαλλιέργεια. Την εποχή λοιπόν εκείνη με τα πολλά σταφύλια υπήρχε οινοποιητικό εργοστάσιο, στο πιο οινοπαραγωγικό χωριό της Λευκάδας, την Εξάνθεια. Απομεινάρια του βλέπει κανείς σήμερα. Ερήμωση και εγκατάλειψη. Όπως αναφέρει στο πιο πάνω σύγγραμμά του ο Νίκος Βλάχος, κατασκευάστηκε το 1929 από την Εταιρία Οίνων και Οινοπνευμάτων (Ε.Ε.Ο.Ο.) «ΒΟΤΡΥΣ» και αγοράστηκε αργότερα από το ΤΑΟΛ. Η Ένωση το λειτούργησε αρκετά χρόνια. Η τελευταία σφραγίδα στην πλάστιγκα από τη Διεύθυνση Μέτρων και Σταθμών δείχνει το έτος 1984. Τότε πρέπει να σταμάτησε και η λειτουργία του.

ΥΓ2: Στον Φρυα(Σφακιώτες) υπάρχει και το ΄ξεχασμένο`` οινοποιείο της Ένωσης Αγροτικών Συνεταιρισμών Λευκάδας. Πρόκειται για ένα σημαντικό μνημείο συνδεδεμένο άμεσα με τη ζωή του τόπου την εποχή που η παραγωγή κρασιού ήταν μια από τις κυριότερες εργασίες στο νησί. Το οινοποιείο των Σφακιωτών ιδρύθηκε το 1929 και σταμάτησε προ ετων να λειτουργεί. Η Ένωση Συνεταιρισμών διέθετε τέσσερα οινοποιεία συνολικά. Το παλαιότερο βρισκόταν στη Βασιλική με έτος ίδρυσης το 1927. Το τρίτο ήταν στην Εξάνθεια και το πιο νέο, απέναντι από το Κάστρο της Αγίας Μαύρας, ξεκίνησε το 1950.

YΓ3: TO ΣYΛΛAΛHTHPIO ΤΩΝ ΑΜΠΕΛΟΥΡΓΩΝ ΤΗΣ ΛΕΥΚΑΔΑΣ TOY 1935: H MAPTYPIA TOY ΠANOY Γ. PONTOΓIANNH ’30 Σεπτεµβρίου 1935. Πρωΐ κατέβηκα στη Λευκάδα µε τα πόδια, κάθισα στο καφενείο του Kατωπόδη στην Πλατεία (στο νότιο µέρος της) µαζί µε το δικηγόρο Γεώργη Kατωπόδη και πήραµε δύο γλυκά κουταλιού (σταφύλι). Xωρίσαµε στην πόρτα του καφενείου. Aυτός τράβηξε κατά την εφορία, κι εγώ πήγα στο γραφείο του δικηγόρου κ.?. Φατούρου, πίσω από το ιερό του Aγίου Σπυρίδωνος, Hύρα µόνο µέσα τον δικηγόρο Σπύρο Kονδυλάτο κι έµεινα µαζί του κάµποση ώρα. Eν τω µεταξύ πέρασε η δασκάλα Xρυσούλα Mικρώνη, ποία φώναξα και ήρθε µέσα. Mείναµε εκεί ίσαµε 20’, ότε ξαφνικά κάποια ταραχώδης κίνηση ατόµων στο σοκάκι αυτό µας έκαµε να προσέξοµε. Mερικοίπερνούσαν τρέχοντας και τα λίγα µαγαζιά που ήταν εκεί έκλειναν. Pωτήσαµε τι συµβαίνει και µας είπαν «κατεβαίνουν οι χωριάτες». Mπήκαµε πάλι στο γραφείο, όπου µείναµε λίγα λεπτά. Eν το µεταξύ ο θόρυβος είχε σταµατήσει. Aποφασίσαµε να βγούµε έξω. Στην Πλατεία είχαµε συγκέντρωση, και στον εξώστη της? ηµαρχίας (νότια οικία της Πλατείας) µιλούσε ο Θεόδωρος Πετούσης, ενώ µια µαύρη σηµαία (ποδιά κάποιας γυναίκας, όπως έλεγαν έπειτα) ανέµιζε σ’ ένα µπαστούνι. Mόλις φθάσαµε, ακούσαµε κάτι ασαφή περί δηµοκρατίας. O λόγος του Πετούση ήταν περίπου: «Eσάς, που δουλεύετε και µεταβάλλετε τα τσουγγριά των λευκαδίτικων βουνών σε αµπέλια, που κάνουν το γλυκό κρασί για να το πίνουν άλλοι, πεινασµένοι και διψασµένοι Λευκαδίτες, σας απάτησαν κάποτε οι βουλευτάδες σας πως θα ενδιαφερθούν και κοντέψατε τότε να τους πιστέψετε. Aλλά τίποτα δεν έγινε και σήµερα αντιµετωπίζετε την πείνα. Kαλούµε τους Aντιπροσώπους µας, να µας βοηθήσουν, άλλως να παραιτηθούν. Στέλνοµε στη Kυβέρνηση, στον Πρωθυπουργό, στον υπουργό Eσωτερικών, στον υπουργό Oικονοµικών και στους Aντιπροσώπους Λευκάδος το εξής ψήφισµα, το οποίο σας καλώ να εγκρίνετε (χειροκροτήµατα): «Σύσσωµος Λαός Λευκάδος συνελθών πανδήµου συλλαλητηρίου ζητεί την υποστήριξιν του µοναδικού προϊόντος του του κρασιού. Aναµένει εν υπαίθρω και θα προτιµήση να πεθάνη από σφαίρας στρατού µάλλον ή τη πείνα». Kαλώ όλους σας να αναµείνητε απάντησιν και να µη φύγετε».

Oµάδα τις κατέλαβε το Tαχυδροµείο. O Λαός εσκορπίσθη στην Πόλη. Ήταν οπλισµένοι µε µπαστούνια, ίσως είχαν και πιστόλια. Tο µεσηµέρι έφυγα για το χωριό. Tο βράδυ της Kυριακής (29-9-1935), παραµονή του Συλλαλητηρίου, συγκέντρωση έλαβε χώρα στους Σφακιώτες. Mετέσχον εκεί συγκεντρωθέντα όλα τα χωριά της Λευκάδος, πλην Tσουκαλάδων (λίγοι πήγαν µάλλον ως θεατές). Eκεί πήγε ο υποµοίραρχος της Xωροφυλακής Ξωµεριτάκης και τους µίλησε, µάλλον για να κερδίση καιρό, νάρθη η δύναµη από την Πρέβεζα. Tον συνέλαβαν και τον ανάγκασαν να κατεβή πεζός αλλά δεν τον κακοποίησαν.

Tο απόγευµα της 30ης Σεπτεµβρίου τους µίλησαν διάφοροι ρήτορες. Ένας εξ αυτών ήταν ο Ξενοφών Kούρτης, υπάλληλος του T.A.O.Λ.

Eκ µέρους της Kυβερνήσεως εξηπατούντο διά της µεθόδου της αναβολής από τις 4 το απόγευµα στις 7 και από τις 7 για το πρωΐ. Eν τω µεταξύ εστάλη δια νυκτός κάποιος υπενωµοτάρχης (Λυκούδης, εκ Kέρκυρας) εις Πρέβεζαν, ζητών ενίσχυση. Eκείθεν δια µέσου Aκτίου εστάλησαν 30 νεοσύλλεκτοι στρατιώτες κατά τη νύκτα. Tην πρωΐαν της 1ης Oκτωβρίου ωµίλησε εις τους συγκεντρωθέντας εις την Πλατείαν Λευκάδος ο παπάς Kτενάς, εκ Kαρυάς, όστις ώρισε ως τελευταία προθεσµία την 7η µ.µ. της αυτής ηµέρας, προθεσµία εντός της οποίας θα απήτουν τη λύση των ζητηµάτων τους. Eις επίµονον απαίτησιν του πλήθους να ορισθή προθεσµία µέχρι 4 µ.µ. απάντησε «και ως τότε και ως τις 7 τίποτε δεν θα γίνη». Tότε το πλήθος εξαγριωµένο ώρµησε προς κατάληψη της Aστυνοµίας. Oι 30 στρατιώτες όµως είχαν καταλάβει και οχυρωθή εις το µεταξύ οικίας Aρταβάνη και Mπύρας Σίδερη (οικία Tσαρλαµπά) σοκάκι, όπου είχαν στήσει πρόχειρο οδόφραγµα εκ λίθων. Oι στρατιώτες διετάχθησαν να πυροβολήσουν. Kαι εκείνοι επυροβόλησαν µεν αλλά εις τον αέρα. Tούτο φαίνεται ότι εξώργισε τινά των χωροφυλάκων (εκ του αναφερθέντος Λυκούδη) όστις αποταθείς εις τινά στρατιώτην εξ Iωαννίνων νεοσύλλεκτο, της κλάσεως 1935β, τον διέταξε να πυροβολήση. O στρατιώτης απήντησε «Έλα εσύ που είσαι παλληκάρι να τουφεκίσης στα ίσα» (ειρωνικώς). O χωροφύλαξ θυµώσας επυροβόλησε τον ατυχή στρατιώτην διά του πιστολίου και τον πέτυχε εις το στόµα, της σφαίρας σταθείσης εις τον λαιµόν του ατυχή. Oύτος µετεφέρθη εις τον Nοσοκοµείον, υπο δύο λούστρων, µικρών παιδιών, καταλαιπωρούµενος. Aλλά δύο εκ του πλήθους ανέλαβον τελικώς να τον µεταφέρουν εις το Nοσοκοµείο (ο Πρόεδρος της Kοινότητος Tσουκαλάδων Eπαµ. Pοντογιάννης και ο Aγροφύλαξ Παύλ. Σταµατέλος). O στρατιώτης κατά τις πληροφορίες του ιατρού Kουκουλιώτου Nίκανδρου ήτο εκτός αµέσου κινδύνου, πλην τώρα που γράφω αυτά (3 Oκτωβρίου) πληροφορούµαι ότι ο στρατιώτης απεβίωσε. Tο απόγευµα η κατάσταση ήτο µάλλον ήσυχος. H αστυνοµία είχε κλεισθή εις το Tµήµα. Tην µεσηµβρίαν όµως (δεν γνωρίζω ακριβώς πότε) µία επιτροπή αποτελούµενη εκ των Ξεν. Γρηγόρη (ιατρού), Hλία Bεργίνη και Θεόδωρο Mαυροµάτη, µετέβη εις Πρέβεζαν ίνα συζητήση µετά του Φρουράρχου Λαυράνου (Λευκαδίου) περί της καταστάσεως και ζητήσει την βοήθειά του προς διευθέτησιν της καταστάσεως.

Tο απόγευµα επέστρεψαν άπαντες οι ανωτέρω ως και ο ως άνω Φρούραρχος µετά του διοικητού Xωροφυλακής Iωαννίνων, του συνταγµατάρχη Mελά. Mια µεγάλη οµάς πολιτών (χωρικών) µε όπλα µετέβη εις παραλίαν ίνα εµποδίση την τυχόν αποβίβασιν στρατιωτών εκ Πρεβέζης ερχοµένων, οχυρωθείσα εις τα βαρέλια του οίνου, που ήσαν εις τον µώλον, και έµενον εκεί. H συνοδεία των ανωτέρω αξιωµατικών εβάδισε προς την Πλατεία Λευκάδος, όπου είχαν συγκεντρωθεί οι χωρικοί, οµού µε πολλούς επαγγελµατίες Λευκαδίους. Eνώ ένας ναύτης του Λιµεναρχείου Πρεβέης µετέβη από οπίσθιο σοκάκι εις την Aστυνοµία και ενώ άρχισε να οµιλή ο ιατρός Γρηγόρης εκ του εξώστου της δηµαρχίας, ριπαί πολυβόλου (ή οπλοπολυβόλου) ηκούσθησαν, όπερ µετέδωσε τον πανικόν εις τους κατοίκους. Aι βολαί ερρίφθησαν εκ του παραθύρου της Aστυνοµίας, του βλέποντος δια του στενού σοκακίου του µεταξύ οικίας Aρταβάνη και Φαρµακείου Kαββαδά, εις την Πλατείαν, εις τον τόπον της συγκεντρώσεως. Eφονεύθησαν δύο πολίτες (ο µαθητής Γεώργιος Pεκατσίνας, και έτερος εφονεύθη πυροβοληθείς από το οπίσθιο µέρος του αστυνοµικού τµήµατος, ενώ ευρίσκετο εις τα προς τον µώλο σοκάκια). Eπίσης, εκτός των ανωτέρω, εφονεύθησαν τινές, αγνοώ για την ώρα πόσοι. Oι χωρικοί κατέλαβον τα πέριξ της Πλατείας, πολιορκήσαντες τους αστυνοµικούς εις το Tµήµα των, αλλά είχαν έλλειψη φυσιγγίων, καίτοι είχον το πρωϊ εφοδιασθή οπωσδήποτε, σπάζοντες τα καταστήµατα του Σκεπετάρη και Γρηγ. Bλάχου (Tαµπάρου). Άλλοι εζητούν βενζίνη ίνα θέσουν πύρ εις το αστυνοµικό τµήµα. Mερικοί αργόµισθοι εκτύπησαν τους χωρικούς και τους κατεπρόδιδαν όλας τα κινήσεις εις την αστυνοµίαν. Πολλοί χωρικοί έφυγαν διά τα χωριά των. Άλλοι έµενον. Tην νύκτα της 2ας προς την 3η Oκτωβρίου στρατός εστάλη από Iωάννινα – Πρέβεζα – Άρτα και κατέλαβον την Λευκάδα δια πολυβόλων και την απέκλεισαν. Όσοι χωρικοί ευρέθησαν εκεί συνελήφθησαν (απόγευµα 3ης Oκτωβρίου ηµέρα Πέµπτη.

ΠΗΓΕΣ ΑΦΙΕΡΩΜΑΤΟΣ:

/www. ionianpress.gr

www. kolivas.de

www. lefkadaslowguide.gr

-Αρθρο της Μυρσίνης Τσίγκου στο www. lefkadaslowguide.gr

http: //www. lefkaditikigi. gr

http: //www. keosoe. gr/enoseiseas/lefkada/enosi_leykada. html

http: //www. siflogo-lefkada. gr

http: //www. vertzamo.gr

http: //www. mylefkada.gr

http: //kourtisgiorgos. blogspot. com)

- To Βιβλίο του Κωνσταντίνου Γ. Θωμά "Οι Τοπικές Ποικιλίες της Λευκάδας"`

-http: //de. wikipedia. org/wiki/Vertzami

-΅www. tanea.gr