John P.Anton, Κριτική στην τριλογία του Σπύρου Βρεττού: Αγωνία Επιβίωσης, Απίστευτο Μηχάνημα, Η ζωή και ο θάνατος του Ειρηνοποιού

Οι Αρχαίοι Έλληνες χρησιμοποίησαν την τραγικότητα του μύθου ώστε να προάγουν την κατανόηση της  έκτασης των ανθρώπινων παθών. H σύγχρονη σκέψη, απορροφημένη από τη δική της αλυσίδα κατασκευής δυσχερών καταστάσεων, είχε μόνο μία γνήσια εναλλακτική λύση:  Το μύθο της τέχνης του μυθιστορήματος, στο οποίο η πλοκή μπορεί να τυλίξει τη διαφαινόμενη δυσμενή κατάσταση που υποβόσκει στην παγκοσμιοποίηση της τεχνοκρατίας.   Αυτό ακριβώς, δηλαδή η κατανόηση της σημασία του στοιχείου αυτού και η τοποθέτησή του στην καρδιά ενός μοντέρνου μυθιστορήματος, αποτελεί  το τι έκανε ο συγγραφέας, παιδαγωγός και δημιουργικός διανοητής Σπύρος Βρεττός.  Έγραψε το πιο πρόσφατο έργο του με σχεδιασμό και αποφασιστικότητα να εξετάσει την αντοχή και επάρκεια του μύθου στη λογοτεχνία. Μας έδωσε ένα πρωτότυπο έργο.

Το μυθιστόρημα του Σπύρου Βρεττού « Αγωνία Επιβίωσης», το πρώτο έργο μιας τριλογίας, αναγνωρίζεται ως έργο μεγάλου εύρους και διεισδυτικότητας μέσα στην πολυπλοκότητα της εποχής μας. Φτάνει μέχρι την αναβίωση της εποχής των μεγάλων μετακλασικών ποιητών, ώστε να αποτελέσει εργαλείο της ανάδειξης της σημερινής αγωνίας. Η πρόθεσή του ωστόσο είναι να μας αναγκάσει να διαβάσουμε το μύθο σαν  την πρόβλεψη του τι φέρνει το παρόν και το μέλλον: τη συνεχή αγωνία επιβίωσης.  Ο σκοπός του σύγχρονου μύθου προσκαλεί τη φαντασία μας και προκαλεί τη λογική μας ώστε να ζήσουμε στο χώρο έντονων πολιτισμικών διεργασιών οι οποίες έχουν φυλακίσει τη σκέψη μας και ελέγχουν τη δημιουργικότητά μας.

Η κυρίαρχη υφέρπουσα προοπτική, η οποία  περιλαμβάνει το τελευταίο στάδιο του λόγου στη φαντασία, προορίζεται να παραμείνει η μοναδική απάντηση στην κατανόηση της συγκεκαλυμμένης πραγματικότητας της  τεχνοκρατικής μας κουλτούρας.  Επιπλέον, αποτελεί την τροφοδοσία της πιο περίεργης πτυχής της ανθρώπινης αυτοκατανόησης: τον αυτοεγκλωβισμό των δημιουργών της.  Ο Βρεττός έχει συλλάβει με σιγουριά τους περιορισμούς της υποδουλωτικής μαγείας της τεχνοκρατίας.  Παρόλα αυτά, αποτελεί κάτι παραπάνω από μια κυρίαρχη δομή. ¨Όπως το αντιλαμβάνεται ο Βρεττός, η θριαμβική επικράτησή της ( της τεχνοκρατίας) στην παρούσα κατάσταση της κουλτούρας μας , έχει αποκλείσει όλες τις εξόδους από την  ευφυία που λειτουργεί τους θεσμούς της.  Η τεχνοκρατία έχει αποδειχτεί τόσο αποτελεσματική ώστε να εμφανίζεται  δημιουργική και να λειτουργεί τους θεσμούς της με τρόπους  που καταλήγουν όπως στην αγωνία επιβίωσης, αφανίζοντας δηλαδή ότι έχει απομείνει από την ελευθερία στο όνομα της απελευθέρωσης  της  οικονομίας  και των ελέγχων.

Αυτό που κυριαρχεί μέσα από την εμπειρία αυτής της αγωνίας, είναι το αποτέλεσμα ενός συγκεκριμένου πάθους. Οι λιγοστοί άνθρωποι που κατανοούν αυτή την πίεση, την αντιμετωπίζουν σαν πρόκληση:  Πρόκληση να ξεπεράσουν την αγωνία και κινηθούν πέρα από τη δύναμη της κυρίαρχης τεχνοκρατίας.  Κι ενώ η αγωνία μέλλεται να εμφανιστεί  σε κάποιο χρονικό σημείο σε κάθε ανθρώπινη ζωή, το ακριβές νόημα  της επιβίωσης παραμένει σαν μια σκοτεινή και προκαλούσα σύγχυση πτυχή. Στην πραγματικότητα, αποτελεί  ένα κάλυμμα της άγνοιας, και είναι τόσο διαδεδομένο και πολύπλοκο ώστε να κρύβει τα σκοτεινά ζητήματα κάτω από τη μάσκα της αιωνιότητας.  Στο περιεχόμενο της τέχνης του Βρεττού,  παίρνει τη δύναμη του μύθου ώστε να δραματοποιήσει τις καταπληκτικές  συνέπειες του λόγου της τεχνοκρατίας.Kι εδώ ακριβώς ο Βρεττός ανέρχεται στην κορύφωση της απάντησής του. Είναι γνήσιος και τολμηρός. Και το ίδιο ακριβώς είναι και τα δραματικά πρόσωπα του μυθιστορήματός  του.

Ο αναγνώστης του πρώτου τόμου της τριλογίας, της Αγωνίας επιβίωσης, έχει τη δυνατότητα να κατανοήσει τη δύναμη της εγρήγορσης που απαιτείται ώστε να ανεβεί σε υψηλότερο επίπεδο κατανόησης και να συλλάβει όλες εκείνες τις ισχυρές  δυσχερείς καταστάσεις  που μας μετατρέπουν  σε ορφανά της κουλτούρας.  Η αγωνία επιβίωσης αποτελεί τη διάγνωση  των τάσεων που έρχονται και μία ισχυρή δήλωση για τη δύναμη της τεχνοκρατίας, για τον τρόπο που κυβερνά τα πράγματα και για τις πανίσχυρες απαιτήσεις της. Η δύναμη (της τεχνοκρατίας??? Στμ) κρύβει μέσα στον  πόνο και την αγωνία τις αναγκαίες μεταρρυθμίσεις που απαιτούνται ώστε να ξεπεραστούν τα αποτελέσματα της πολιτισμικής αγωνίας.  Ο Βρεττός έχει φέρει στην επιφάνεια τα μυστικά τα οποία συνθέτουν το παζλ της διαρκούς δύναμης της τεχνοκρατίας. Οι σκέψεις του   είναι γνήσιες και απόλυτα σχετικές.  Έχει αποδειχθεί ένας συγγραφέας αξιοθαύμαστης ευφυίας και οπτικής.

Ενώ ο πρώτος τόμος της τριλογίας καταλήγει με μία λύση που εκχωρεί προτεραιότητα στο θάνατο του ατόμου που γνωρίζει, παρόλα αυτά η διάσωση που επιτυγχάνεται  αφήνει ανέγγιχτη την σιγουριά  των  τέλειων τεχνοκρατικών μέσων. Το μήνυμα του μυθιστορήματος μεταφέρεται με απόλυτη σαφήνεια μέσα από την αγγλική μετάφραση της Χαρίκλειας Γεωργίου Σίρμανς. Περιμένουμε ανυπόμονα τη μετάφραση του δεύτερου βιβλίου της τριλογίας, πάλι από την έμπειρη μεταφράστρια κ.Σίρμανς.

Το δεύτερο βιβλίο της τριλογίας προχωρεί στη δραματοποίηση της δεύτερης πιθανότητας για την  απομάκρυνση  των δυσμενών στοιχείων της τεχνοκρατίας , την ανθρώπινη ευφυία από μόνη της ¨(cast upon itself): ΤΟ απίστευτο μηχάνημα ( δεν υπάρχει ακόμη η αγγλική μετάφραση). Η επίμονη παρουσία της  πολιτισμικής τυραννίας της παγκοσμιοποιημένης τεχνοκρατίας προετοιμάζει τον αναγνώστη να βρεθεί σε ότι ο Βρεττός αποκαλύπτει σε αυτό το δεύτερο έργο:  Την εμφάνιση μιας λύσης μέσω των δρόμων της ανθρώπινης ευφυίας: Την ευφυία της επιστήμης από την οποία η τεχνοκρατία εξαρτά την ύπαρξή της.  Ξεδιπλώνει το θέμα του με μία νέα σειρά ηρώων: τους ανώτερους κυρίαρχους των κατασκευασμένων μηχανών της τεχνοκρατίας. Αυτοί αναμένεται να κυνηγήσουν την απάντηση που θα δώσει τέλος στην αγωνία επιβίωσης μέσω των μυστικών της ίδιας της τεχνοκρατικής μηχανής.  Η αρχή και το τέλος αυτής της πρόκλησης αποτελεί μία εντυπωσιακή πρωτοτυπία του μυθιστορηματικού μύθου του Βρεττού.  Οι ήρωές του μεταφέρουν τον αναγνώστη στα έσχατα όρια  του σύμπαντος και στην τεράστια δύναμη της τέχνης της χωρίς τέλος επιστήμης . Θα επιτύχουν;

Κι αν όχι, γιατί;  Ο τρόπος που τελειώνει (το έργο αυτό) καταλήγει υποχρεωτικά στον τρίτο τόμο της τριλογίας, Τη ζωή και το θάνατο του Ειρηνοποιού ( θα εκδοθεί σύντομα), ο οποίος επικεντρώνεται στο δράμα του τερματισμού της ανθρώπινης και κοσμικής αγωνίας όπως επίσης και στο να δαμαστεί η τεχνοκρατία. Η ολοκλήρωση αυτού του αξιοθαύμαστου έργου πάνω στο απειλητικό ζήτημα της αυτοφυλάκισης της ανθρωπότητας, εμφανίζεται σα μια διαγνωστική δήλωση αλλά και σαν ένα όραμα της τέχνης.

Μας επιτρέπει  να καλωσορίσουμε το Σπύρο Βρεττό σαν κάτι περισσότερο από ένα χαρισματικό συγγραφέα. ¨Εχει ανυψώσει   τη συγγραφικής του τέχνη στο επίπεδο της κατανόησης της ύβρεως του σύγχρονου κόσμου. Και πέρα και από αυτό το σημείο, έχει διανοίξει την οδό για το ταξίδι που θα οδηγήσει σε πολιτισμική ελευθερία.

John P. Anton

May 28, 2013

2014-06-12